Behinola 33 by Behinola

Haur eta Gazte Literatura Aldizkaria . 33. zenbakia . 2016ko ekaina . 10€

olerki xuxurlatua . roald dahl 100 urte . Alaine Agirre eta Jokin Mitxelena: “Betile baten istorioa”. badago ipuinik otsorik gabe?

Bularretik Mintzora egitasmoa ezagutzen duzu? Urtean sei aldiz egitasmoari buruzko informazio buletina argitaratzen dugu.

Buletin honetan etxean zein eskolan umeekin batera gozatzeko hainbat baliabide literario ere aurki ditzakezu

Zuk ere jaso nahi duzu? Ez galdu aukera! Egin zaitez erabiltzaile eta buletinean eskaintzen diren baliabide literarioak eskuratuko dituzu! Informazio gehiago: www.bularretikmintzora.org/harpidetu-zaitez Oharra: HARPIDETZA egiten dutenek dohainik jasoko dute buletineko informazioa, baina ezingo dute eduki guztia osorik bistaratu. Bertan aipatzen diren baliabide literarioetara sarbidea lortzeko ERABILTZAILE izan beharko dute.

Haur eta Gazte Literatura Aldizkaria 33. zenbakia . 2016ko ekaina.

5 14 38 48 62

HITZAURREA ERREPORTAJEA: Roald Dahl: 100 URTE

6 33

PROPOSAMEN BERRIAK: Olerki xuxurlatua SORMENEZ: ALAINE AGIRRE, JOKIN MITXELENA

GALTZAGORRI ALBISTE Maria Goikoak Batbirulau! app saritua

IRUZKINAK

LAU ESKUTARA: Badago ipuinik otsorik gabe?

LIBURU KUTTUNA: LOURDES AUZMENDI

KOLABORATZAILEAK

agenda Biltzarrak

Literatura-lehiaketak

- IBBYren 35. Nazioarteko Bil-

- Premio Hispanoamericano de

tzarra Zelanda Berrian: “Literature in a multi-literate world”. 2016-08-18/2016-08-21

Poesía para Niños 2016. Epea: 2016-06-30 - XIX. Igartza Literatura Sorkuntza

Saria, 35 urtetik beherako idazle Topaketak

gazteentzat. Epea: 2016-06-30

- XLV Ignacio Aldecoa Saria. Euskarazko eta Gaztelaniazko ipuinlehiaketa. Epea: 2016-09-02 - Ciudad de Orihuela Haurrentzako IX. Poesia Saria. Epea: 2016-09-19

- Marraz(i)Oak VIII. Galtzagorrik antolatutako ilustratzaileen topaketak. Gaia: “Eta Errauskine bere errautsetatik berpiztu zen”. Irakasleak: Harkaitz Cano idazlea eta Ignasi Blanch ilustratzailea. Irailaren 26tik 30era, Donostiako

Komikigunean.

Parte hartzeko lanak aurkezteko epea uztailaren 8a.

ADI deialdi berriei! Informazio eguneratua: http://www.galtzagorri.eus/euskara/lehiaketen-agenda

Aurreko aleak:

gehiago: www.galtzagorri.eus/euskara/behinola

32. Ainara Azpiazu, “Axpi” HGL eta genero-berdintasuna

31. Aitziber Alonso Galtzagorri Elkarteak 25 urte

Erredakzio batzordea: Aitziber Alonso, Asun

30. Miren Agur Meabe eta Maite Caballero Sarien saltsa-maltsa 29. Gaston Majarenas Komiki-aldizkariei buruzko mahai-ingurua

Koordinatzailea: Lore Agirrezabal.

Agiriano, Jone Arroitajauregi eta Mikel Ayerbe. Diseinua eta maketazioa:

Eneritz Tirados. 27

itzulpenak: Sarah Turtle eta Iñaki Mendiguren. Azala eta argitalpenaren zenbakia: Jokin Mitxelena. 31

L.G.: Na-2.814/1999 26

28. Leire Urbeltz eta Pello Añorga Mariasun Landari elkarrizketa 27. Maite Gurrutxagaren ilustrazioak EHGLren etorkizuna

ISSN: 1575-8168 Zenbaki honetan kolaboratzaile: Alaine Agirre, Ibon Egaña, Iratxe Fresneda, Jokin Mitxelena, Lourdes Auzmendi, Manu Lopez Gaseni, Migel Anjel Asiain, Mikel Valverde.

30 25

Artikulu, iradokizun eta beste igortzeko: Galtzagorri Elkartea

26. Estibalitz Jalonen ilustrazioak Serieak eta pertsonaiak

Zemoria 25, behea 20013 Donostia Tel: 943471487

25. Dani Maizen ilustrazioak Euskal ilustrazioaren egoera 24. Iban Barrenetxearen ilustrazioak Joxe Arratibeli elkarrizketa 23. Antton Duesoren ilustrazioak Manuel Rivasekin solasean

galtzagorri@galtzagorri.eus

www.galtzagorri.eus 24

28 23

Hezkuntza, Hizkuntza Politika eta Kultura Sailak onetsia 2016ko apirilaren 27an.

ko egokitzapenez eta, bereziki, Galtza-

dutela erakutsi digute elkarrekin osatu

gorri Elkarteari dagokion bezala, haur

duten Sormenez atalean; Betile baten

eta gazteen arten irakurketa sustatzeko

istorioa idatzi eta ilustratu dute.

Dahl-ek sortutako literaturak eskaintzen dizkigun baliabideez idazteko eskatu

Bestetik, literaturaz gozatzeko proposa-

diegu honako aditu hauei: Manu Lo-

men berri bati ere egin diogu leku: olerki

pez Gaseni itzultzailea; Iratxe Fresne-

xuxurlatua. Bizkaiko hiru neska gaztek

da Ikus-entzunezkoen Komunikazioan

(Kalabazan Kultur Ekimenak) kartoizko

Doktorea da eta Migel Asiain, Galtza-

tutu batzuekin poesia entzuteko eta

gorri Elkarteko presidente ohia, eta Eus-

poesiarekin jolas egiteko beste modu

kal Hizkuntza eta Literaturako Bigarren

bat erakutsi digute.

Hezkuntzako irakaslea. Amaitzeko, aldizkariaren azkenera, ohi

2016. urteak hala eskatuta, gustu handiz ekarri dugu txokolate usaina be-

Baina Roald Dahl esan orduko, Quentin

bezala, hainbat libururen iruzkinak aur-

giekin usaintzen lagundu zigun idazle

Blake ilustratzailearen trazu “dardaratia”

kituko dituzu; nahi izanez gero, moztu

handia Behinola honetara. 100 urte

ikusten dugu; biak bat balira bezala.

eta zure artxiboan edo poltsikoan gorde

bete dira Roald Dahl (Llandaff, Cardiff,

Hori dela eta aldizkari honetan leku egin

ditzakezunak.

1916ko irailaren 13a - Great Missen-

nahi izan diogu Dahl-en beste eskuari.

den,

Ingalaterra,

Mikel Valverde ilustratzaileak Peonza

Horiekin batera Liburu Kuttunak ata-

1990eko azaroaren 23a) idazle galesta-

aldizkariaren 72-73. zenbakian, Quentin

la duzu. Aldizkari honetan azalpen bat

rra jaio zela, haur eta gazte literaturako

Blake ilustratzaileari eskainitako mo-

zor dioguna. Izan ere, 32. zenbakian

lanik ausartenetarikoak, erreboltarienak,

nografikoan, argitaratu zuen artikulua

Lourdes Auzmendiren izenean argitara-

apurtzaileenak idatzi zituen idazlea.

berreskuratu dugu eta euskarara ekarri

tu ziren bi liburuak Patxi Zubizarretaren

digu Iñaki Mendigurenek. Dioen guztia-

kuttunak baitziren. Hortaz, akatsa zu-

Wonka txokolate-lantegiko usaina darie

rekin bat egiten dugulako berreskuratu

zentzeko ahaleginean Auzmendiren be-

orrialde hauei. Irakur zale askoren irudi-

nahi izan dugu 2005ean argitaratutako

netako kuttunak ekarri ditugu aldizkari

tegian egongo den Charlie eta txokola-

artikulua.

honetara. Patxi Zubizarretari publikoki

Buckinghamshire,

barkamena eskatzea baino ez zaigu

te-lantegia liburuko une gozo bat ekarri digu Jokin Mitxelena ilustratzaileak

Ibon Egaña Haur eta Gazte Literatura

azalera. Azaleko haur horiek txokolatea

adituak, berriz, Roald Dahl-en Errima

geratzen.

dastatzera doazen grina berberarekin

errebeldeak (2001) (Revolting Rhymes,

Zubizarreta aipatuta ezin esan gabe eta

irakurtzen hasteko gonbitea da Mitxele-

1982) liburua hartu du ipuin klasikoen

zoriondu gabe utzi idazlea bera eta Ai-

narena. Gure asmoa, zuri, irakurle horri,

egokitzapenez hitz bi egiteko, eta, ho-

tor Arana idazle eta itzultzailea. Izan ere,

orriz orri grina horri eusteko moduko

rien ondoan (kontra)jarri ditu Cuatro

Aranak esperantora itzulitako Usoa ve-

edukia eskaintzea.

Tuercas argitaletxearen klasikoen ego-

nis fluge kai Sola kai senvosta liburuak

kitzapenak.

Bazen behin bitan bildu-

jaso zuen 2015ean UEA Universala

Haur eta Gazte Literaturan murgilduta

man gaztelaniaz, katalanez, galegoz eta

Esperanto-Asociok (Esperanto Elkarte

gabiltzanontzat, 2016ak Dahl-en ize-

euskaraz argitaratu dituen bi liburu hartu

Unibertsala) urteko haur libururik onena-

na darama. Mendeurrenak ezin dira

ditu klasikoen egokitzapenen inguruko

ri ematen dion saria. Patxi Zubizarreta-

besterik gabe pasatzen utzi eta guk

gogoeta eragiteko.

ren Usoa, hegan etorritako neskatoa eta Bakarrik eta Buztangabe ipuinek osa-

ere besteen aitzakia bera erabili dugu Roald Dahl-en lanaz jarduteko. Behi-

Hala ere, Behinola honetan ere guztia ez

tutako liburua da Aranak itzuli eta saria

nola honen gai nagusi bihurtu dugu.

dabil Roald Dahl-en bueltan. Alaine Agi-

jaso duena. Galtzagorri Elkartearen ize-

Bere obraren ezaugarriez, garrantziaz,

rrek eta Jokin Mitxelenak ere Dahl eta

nean zorionik beroena biei hala biei.

euskarara egindako itzulpenez, filmeta-

Blakek bezain bikote bikaina osatzen

Olerki xuxurlatua Ahotik belarrira, tutu batean irristatzen diren hitzak, soinuak, hotsak, poesia. Pertsona batengandik beste batengana heltzen den unetxo bat; zuk nahi duzun lekura eramango zaituen doinua, belarrira xuxurlatutako poesia. â&#x20AC;&#x153;Xuxurla airea da. Soinua. Hitza. Unea. Barruraino sartzen zaigun ibaia. Eta Itsaso egiten gaituena. Eta xuxurlatzailea une magiko hori sortzeko tresna dugu, gure mezua transmititzeko erabiltzen dugun barita magikoa, erabaki dugun pertsonari gure oparia ematea ahalbidetzen digunaâ&#x20AC;?.

6 Behinola

Hitz horien bidez adierazten dute

xuxurlatua maiz kalera ateratzen

tegietan eta kalean xuxurla saioak

poesia xuxurlatuaren muina Kala-

duena.

eskaintzen.

bazan Kultur Ekimenak elkarteko kideek: Irati Astobietak, Jone Iba-

Celeste

literaturaren

Iratik bertara lehenago egindako

rretxek eta Garazi Basterretxeak.

ahozko transmisioan ibilbide lu-

bidaia batean ezagutu zuen tal-

Kartoizko tutu bana hartu eta

zea duen emakumea, izan zen

dea eta haiekin ikasi zuen poesia

Hego Amerikan batera eta bes-

taldearen sortzailea eta Cordoba-

xuxurlatzen. Bere aurrekoen lilu-

tera ibili ziren iaz Garazi eta Irati

ra lehen tutu-xuxurlatzailea era-

ra berarekin ikasitakoa Getxora

euskarazko

Agüero,

jendearen

man zuena. Buenos Airesen, Mir-

(Bizkaia) ekarri zuen Euskal He-

belarrietara xuxurlatuz. Otsaile-

ta Colangelo arte hezitzailearen

rrian ere poesia xuxurlatuaz jende

tik maiatzera Txile, Argentina eta

bidez ezagutu zuen xuxurlatzailea

gehiago, eta batez ere gazteak,

Uruguaiko hainbat eta hainbat be-

eta poesia xuxurlatua. Colangelok

poesiarekin liluratzeko.

larri goxatu zituzten euskarazko

2007an ezagutu zuen Les Souf-

doinuekin; urruneko ahots ezeza-

fleurs Commandos Poétiques (1)

Ondoren, euren kultur eskain-

gun eta exotikoekin batzuentzat,

talde frantsesa, eta haien bidez

tzaren parte bihurtu behar zutela

eta, euren ahaiden hizkuntzarekin

deskubritu zuen poesia xuxur-

konbentzituta, Garazirekin batera

beste zenbaitentzat.

latua. Ideia zoragarria iruditu zi-

xuxurlaz gehiago ikasteko gogoz

tzaion eta bere lantegietan txerta-

itzuli zen atzera berriz ozeanoz

Euskara ezezaguna egiten zi-

tu zuen. Mirtak Les Souffleursekin

bestaldera. Kalabazan Kultur Eki-

tzaien baina tutuak ez. Izan ere,

bezala, Agüerok lilura bera sentitu

menak elkartearen barruan Ka-

poesia xuxurlatua nahiko jarduera

zuen Colangeloren xuxurlekin eta

labazan Ibiltaria egitasmoa sor-

ezaguna da Hego Amerikako zen-

Cordobara

itzultzean bertako

tu zuten esperientzia hari euren

bait hiritan, batez ere, Argentinan.

kaleetan bere kabuz xuxurlatzen

proiektuan leku egiteko, eta, lau

hasi zen. Ondoren, tailerrak ema-

hilabetez Txileko, Argentinako eta

ten hasi eta pixkanaka lagunak

Uruguaiko kaleetan, kultur gu-

batu zitzaizkion. Duela bospasei

neetan, gaztetxeetan eta hainbat

olerkiak

Xuxurlaren aitzindariak

urte ColorSusurro taldea osatu

eskolatan izan ziren olerki xuxur-

hirian,

zuten, eta, gaur egun, Celeste

latua eta bideo poesia lantegiak

bada ColorSusurro izeneko talde

Agüero eta Ximena Villalba hezi-

eskaintzen.

bat

tzaileak ari dira eskoletan, liburu-

Argentinako

Cordoba

2009an sortua eta poesia

Behinola 7

Olerki xuxurlatua

Kalabazan Kultur Ekimenak elkarteko kideak: Irati Astobieta, Garazi Basterretxea eta Jone Ibarretxe.

Kalabazan Ibiltariaren

Txarteltxo batzuetan oparitzen zu-

Martxoaren 24an, 76ko estatu kol-

xuxurlak

ten gero xuxurlatutako olerkia, eus-

pearen urteurrenean, Los pañuelos

karaz idatzia alde batean eta itzul-

son bandera, Olvido y silencio, nun-

Lau hilabeteko bidaiak askorako

pena bestean. “Euskara munduan

ca más, lelopean egindako martxan

eman zien bi xuxurlatzaileei: “Txi-

zabaltzeko beste modu bat izan

xuxurlatzen aritu ziren. Kale alboe-

lera iritsi eta han hasi ginen kalean

zen, oso modu xumea baina zuze-

tan jarrita, nahi zuena gertura zite-

probatzen lehen aldiz, geure bel-

na. Dena geure poltsikotik ordaindu

keen xuxurla eskatzera, diktadura

durrak uxatzeko. Lehenengo aldiz

genuen”, kontatu digu Garazik.

garaiko gaiei lotutako olerkiak xu-

Santiagon jarri ginen parke batean,

xurlatu zituzten.

maskara batzuekin, mozorrotuta,

Kalean ez ezik, hainbat ikastetxetan,

sekulako lotsa ematen zigulako.

Buenos Airesko Unibertsitatean, La

Irratira birritan gonbidatu zituzten

Baina berehala ohartu ginen ez dela

Platako Euskal Etxean, irratian…

eta Radio Nacional de Cordoba

behar hainbeste teatralizatzea, eta

xuxurlatu zuten. Cordoban Ema-

irratian El vagabundo de las es-

sinpletasuna bilatzera jo genuen.

kumearen Nazioarteko Egunean,

trellas irratsaioan Euskal Herriaz

Gainera, nik nahiago nuke xuxur-

“Mercado de las pulgas” delakoan

mintzo diren olerkiak xuxurlatzen

latzen didanaren aurpegia ikustea,

ibili ziren bertako beste xuxurlatzai-

ibili ziren. Lehen saioan Joseba

eta ez maskara bat”.

le batzuekin hainbat olerki euskaraz

Sarrionandia aurkeztu zuten eta bi-

eta gaztelaniaz xuxurlatzen; eta hiri

garrenean Itxaro Borda, Miren Agur

Hortaz, Txilen maskara eta lotsa

horretan bertan ospatzen den Es-

Meabe, Bernardo Atxaga, Xabier

gainetik kendu zituzten eta baz-

cena y Memoria jaialdian ere parte

Lete eta Gabriel Aresti.

ter guztietan ibili ziren xuxurlatzen;

hartu zuten; Cisprenean (Circulo

hondartzan, barkilloak saltzen di-

sindical de la prensa y comunica-

Beti gai jakin batekin lotura duten

tuenaren pare, olerki xuxurlatua

ción de Cordoba) kazetariek idatzi-

poemak aukeratzen saiatzen dira.

euskaraz eskaintzen ere jardun

tako artikuluen pasarteak xuxurlatu

Gazteen gune batera joanez gero,

zuten. Bitara egiten zuten; batek

zituzten, Periodistas que leen a

haiek izan ditzaketen kezken inguruko

euskaraz xuxurlatu eta besteak on-

periodistas ekitaldiaren aurretik ka-

olerkiak aukeratzen dituzte. Gaztee-

doren haren itzulpena. “Gure as-

zetarien irakurketei sarrera emanez.

kin, bereziki, haien kezkei buruz hitz

moa zen euskal poemak zabaltzea

Manifestazio batean xuxurlatzea-

egiteko eta bizi dutena azaleratzeko

eta jendearen erreakzioa ikustea”.

ren esperientzia ere probatu zuten:

oso baliagarri izan ohi dela diote.

8 Behinola

proposamen berriak

Getxoko Itzulbaltzeta auzoan poesia xuxurlatzen.

Bidaia, bidea, bidelagunak, hitzak,

Euskal Herrian Markina-Xemeinen

Oro har, lantegietan olerkiak jartzen

xuxurlak, poesia… bizipenez be-

egin zuten saio bat. 2015eko Eus-

dituzte erdian. Bakoitzak bat har-

tetako zaku banarekin itzuli ziren

kararen Egunean AEK-ko ikasleekin

tzen du eta handik pare bat lerro

iazko maiatzean Euskal Herrira eta

olerki xuxurlatuen lantegia egin eta

aukeratu. Banan-banan irakurrita

zakuak Kalabazan Kultur Ekimenen

kalera irten ziren euskarazko olerkiak

olerki berriak osatzen joaten dira.

kutxara hustu dituzte esperientzia

jendearen belarrietara xuxurlatzera.

Hori haurrekin ere egin izan dute eta

berriz betetzen hasteko.

Haurrekin ere egin zuten beste saio

oso emaitza polita lortzen dela diote.

bat. Iurretan ere haurrekin aritu ziren.

Haurrekin lantzeko Xabier Olasoren

Aurten Getxon eta Donostian ere es-

Tximeletrak oso egokia dela diote,

kainiko dituzte saioak, kasu horietan

Joxantonio Ormazabalen olerkiak

helduei zuzendutakoak izango dira.

ere sarri erabiltzen dituzte, baita

Euskal Herrian xuxurlaka Orain, Euskal Herrian ari dira batean

Juan Kruz Igerabideren Egun osora-

eta bestean olerki xuxurlatuaren

Olerki Xuxurlatuaren lantegian, lehe-

bidez literaturaz gozarazten. Iratik

nengo 10 minutuetan argiak itzaltzen

azaldu digunez, bidaiaren helburua

dituzte eta performance bat egiten

Kiku, kiku, kaikua,

esperientziak batzea izan da eta

dute, denak eserita jarri eta belarrira

lotan dago katua.

hona etorrita hemen zer ekarpen

xuxurlatuz. Ezertan hasi aurretik ba-

Kiku, kiku, lapurra,

egin dezaketen ikustea. Esperien-

koitzak bere azalean sentitzen du zer

lotan dago txakurra.

tzia bakoitzean eman baino gehia-

den xuxurla. Ondoren, xuxurlaren de-

Kiku, kiku, ilargi:

go jaso dutela dio eta argi dute,

finizioa talde bakoitzeko kideek senti-

lo daudenen zaindari.

hemen ere horrela izango dela.

tu dutenarekin osatzen dute.

ko poemak liburukoak ere:

Ekimen horrekin, Kalabazan elkar“Hau ez da guk sortutako gauza

Pertsona berari belarri bakarretik

teko kideen helburua xuxurla zer

bat. Guk bidean aurkitu dugu”, dio

edo bietatik ia aldi berean xuxurla-

den azaltzea dela esan digu Gara-

Iratik. Baina Euskal Herrian ahozko

tzerik ere bada. Beste aukera bat

zik: “Olerkiekin ere jolas egin daite-

tradizioak izan duen indarrarekin

da tutu guztiak zirkuluaren erdirantz

keela ikustaraztea eta gero kalera

olerki xuxurlatuarentzat leku natu-

begira jarri eta aldi berean xuxurla-

irten eta praktikan jartzea, dena

rala dela uste dute.

tzea da.

egun berean”. Getxoztarraren iritziz, “literaturan halako gauzak egi-

Behinola 9

Olerki xuxurlatua

tea iraultza moduko bat da. As-

Xuxurlak duen beste ezaugarrieta-

Hasieran olerki guztiak poltsa batean

kotan ez gara ohartzen literaturak

ko bat da, entzule bakarrarentzat

sartu eta entzuleak aukeratzen zuen

musika daukala, erritmoa, soinua,

egiten dela eta hark entzun due-

eskua sartu eta bat hartuz. Egokitzen

tonua eta beste osagai mordo

na ez duela beste inork entzungo.

zena xuxurlatzen zuten. Baina horrek

bat. “Xuxurla poesiari bizitza eta

Gauza intimoa da, gero norberak

bere arriskuak zituela ohartu ziren.

gorputza emateko beste modu

erabakiko du entzun duena parte-

“Behin bikote bat ikusi genuen Txilen;

bat da, gorputzetik gorputzera

katu nahi duen edo beretzat gorde.

mutila txiletarra zen eta neska europa-

doana, hartzailearen barrutik eta

Horregatik, askok opari moduan

rra. Olerki bat hartu zuten eta Joxean

tutuaren bidez entzulearen barru-

edo mezu garrantzitsutzat hartzen

Ormazabalen bat tokatu zitzaien:

barruraino”.

dute entzundakoa.

gaua eta eguna ezin dira inoiz maitemindu, bata etortzen denean besteak

Xuxurlaren magia

Edozerekin eta edonork sortu deza-

alde egiten baitu. Bikoteak elkarri bota

ke xuxurlatzailea. Kalabazan elkar-

zion begiratuarekin ohartu ginen han-

teko kideen tutuak kartoizkoak dira,

ka sartu genuela. Hala ere, asmatzea

Xuxurlatzea une bat da, biren arte-

edozein paper-dendatan dohainik

oso zaila da, bakoitzak bere modura

koa, une horretan sortu eta desegin

eskura daitezkeenak, haiek akrili-

interpretatzen ditu eta”. Orain aurrean

egiten dena. Mundutik isolatzeko

koz margotu dituzte, baina oihalez

duten pertsona pixka bat behatu eta

aukera ere ematen du: isolatu eta

ere estali daitezke, collage modu-

elkarri zuzendutako begirada batekin

gure buruarekin gehiago konektatu.

koak egin… nahi bezala apaindu

aukeratzen dute olerkia. Batzuk buruz

daitezke.

ikasi dituzte, baina beste zenbait pa-

Gorputz batetik beste batera doan

perean idatzita dituzte.

zerbait da, pertsona batengan-

Xuxurlatzaile bizkaitarrek diotenez,

dik beste batengana heltzen den

zaila izaten da zer errezitatu eraba-

unetxo bat, eta nahi duzun lekura

kitzea: “Guk elkarri begiratzen dio-

eramaten zaituena. Eguneroko ze-

gu eta berehala ados jartzen gara.

reginetan zaudenean, xuxurla bat

Ikusi orduko aintzat hartu behar

Batez ere, gazteekin egin nahi dute

entzuteak beste norabait eraman

dugu nolakoa den entzule hori, zer

lan. Izan ere, Kalabazan Kultur Eki-

zaitzake eta askatasuna eman nahi

beharko ote duen… kontu handia

menen barruan eskaintzen dituzten

duzuna pentsatzeko.

izan behar da”.

beste jarduerak ere gazteei zuzen-

10 Behinola

Gazteekin lanean

proposamen berriak

Olerki xuxurlartua lantzeko haurrekin egindako lantegi bat Iurretako Bibliotekan.

duta daude: Getxoko Book Trailer

Anekdotak

harrituta geratzen dira hori poe-

deo Poesia Tailerra eta Olerki Xuxur-

Iurretan (Bizkaia) haurrei eskaini-

batek tutua hartu eta rapeatu egin

latua Tailerra.

tako saioan:

zuen, esanez berak ere poesia egi-

Ikastaroan zer ikasi zuten galdetu-

ten zuela”.

Lehiaketa, Book Trailer Tailerra, Bi-

sia dela ohartzeaz. Haietako gazte

Euskararen transmisioak gazteen ar-

ta, 8-9 urteko haur batek esan zuen

tean duen etenarekin kezkatuta eta

“hitzen eta soinuen bidez edonora

7 urteko poeta:

gazteei zuzendutako kultur eskain-

bidaia dezakegula”.

“Beste behin, herri aldendu batean

tza eskasaz ohartuta, haiek hartu di-

kalean topo egin genuen haur ba-

tuzte jomuga. “Literaturak ere, sarri,

Euskal Etxean (Argentina):

tekin eta xuxurla bat eskaini genion,

etenaldi bat izaten du gaztaroan eta

“Euskal Etxean, Gernikako bonbar-

pentsatuz txundituta utziko ge-

hori euskara eta ikus-entzunezkoekin

daketaren urtemugan izan genuen

nuela, baina guk egin eta berehala

batera uztartu eta gazteentzat for-

olerkiak xuxurlatzeko aukera. Gaia-

berak hartu zuen tutua eta belarri-

matu erakargarri batean aurkeztea

rekin zerikusia zuten olerkiak auke-

ra xuxurlatu zidan. Poema norena

pentsatu genuen”. Getxoko Udalak

ratu eta hogei bat laguneko taldean

zen galdetuta, berea zela eta une

gazteentzat antolatzen duen Wanted

aritu ginen. Gazteak eta helduak

horretan bertan asmatu zuela esan

proiektu lehiaketa irabazi zuten Book

zeuden eta hunkigarria izan zen,

zidan. Zazpi urte baino ez zituen eta

Trailer Lehiaketarekin eta horrekin

han zeuden askorentzat haien fa-

aho zabalik utzi gintuen”.

abiatu zen elkartearen jarduna. Orain

miliek bizitako kontuak zirelako”.

Getxoko Book Trailer Lehiaketaz gain,

Gaua eta eguna:

Bideo Poesia tailerrak eta Olerki Xu-

Arte eskolako gazteekin:

“Behin bikote bat ikusi genuen Txi-

xurlatuarenak ere eskaintzen dituzte.

“Eskola marginal batean ere izan

len; mutila txiletarra zen eta neska

ginen, arte institutu batean. Gaz-

europarra. Olerki bat hartu genuen

Gazteek duten sortzeko gaitasunari

teek eskatzen digutena haiei pixka

eta Joxean Ormazabalen bat ego-

zukua ateratzeko gogoz daude. Be-

bat entzutea da, besterik ez. Agian,

kitu zitzaien: Gaua eta eguna ezin

larriak behar dituzte, euren proiek-

ez dute poema-liburu bat hartuko,

dira inoiz maitemindu, bata etortzen

tuak entzun, ulertu eta gazteen-

poesia jende argiaren kontua de-

denean besteak alde egiten baitu.

ganaino eramango dituzten horien

lakoan daudelako, baina liburuko

Elkarri bota zioten begiratuarekin

belarriak.

poema bat belarrira xuxurlatuta

ohartu ginen hanka sartu genuela”.

Behinola 11

Olerki xuxurlatua

Sekretua:

Oparia:

belarria jarri eta xuxurla eskatuz.

“Behin parke batean Garazik haur

“Jendeak opari moduan ere jaso-

Guk egiteko aukera izan genuen

bati xuxurlatu zionak sekulako

tzen du. Behin gizon batek esan

eta xuxurlatzailearentzat oso po-

eragina izan zuen; aurpegia ti-

zidan: Eskerrik asko, gaur inor ez

lita da, ze horretara joaten dena

grez margotuta zuen eta Garazik

baita nirekin gogoratu”.

prest dago, testuinguru horretako

esan zion hori garrantzitsua zela

olerkiak entzuteko, eta zirraraga-

horrela nahi zuena izan zitekee-

Garazi zahar-etxean:

lako. Esan zion ez kontatzeko

“Behin nire aititeren erresidentzia-

inori, euren arteko sekretua zela

ra joan nintzen eta pentsatu nuen

Entzun nahi ez zuenarena:

eta. Haurrak erabat sinetsi zuen

tutua eramatea probatzeko. Aiti-

“Ni behin joan nintzen beraka-

berak nahi zuena izan zitekeela

terekin probatu eta beste batzuek

tzak saltzen zituen batengana

eta ikustekoa zen haren aurpegia

ere nahi izan zuten egitea. Bada

eskaintzera eta esan zidan ezetz,

eta ingurukoen jakin-mina, noski.

andre bat alzheimerra duena eta

berak berakatzak saltzen zituela.

Haur hark ez zuen entzundakoa

beti begirada galduarekin da-

Hori ere ulergarria da, horretara

partekatu, beretzat hartu zuen”.

goena. Bada, xuxurlatu nionean

ere egon behar dugu. “Niri bes-

rria da.

begirada aldatu zuen. Amaitu

te behin andre batek esan zidan:

Alzheimerra:

nuenean berriro itzuli zen lehen-

“gaur ez nago poemetarako”.

“Behin alzheimerra zuen andre

go egoerara. Bitxia izan zen. Bere

Gainera, hain gauza intimoa iza-

bati xuxurlatu genion, Txileko

alaba han zegoen eta harrituta

nik, batzuentzat gordinegia ere

herri txiki batean. Alaba bideoan

geratu zen begirada nola aldatu

izaten da”.

grabatzen ari zen edo argazki bat

zuen ikusita”.

atera nahi zuen eta ez zion astirik eman. Andrea hunkitu egin zen

Manifestazioan:

olerkia entzutean eta berriz egi-

“Argentinan, manifestazioetan ere

teko eskatu zigun alabak. Berriz

egiten dute. Diktadura garaian

egin genion eta lehen aldian be-

desagertu zirenen aldeko memo-

zala hunkitu zen, ez zelako gogo-

ria-manifestazioan,

ratzen hura entzun izanaz”.

Egunean, ilara batean jartzen dira

Memoriaren

hogei bat xuxurlatzaile, geldirik, eta nahi duena gerturatzen zaie 12 Behinola

proposamen berriak

Poesía susurrada Irati Astobieta, Jone Ibarretxe eta Garazi Basterretxea, las chicas de la asociación cultural Kalabazan, susurran poesía al oído. Dos de ellas, Garazi e Irati, han recorrido algunos países de Sudamérica susurrando poemas en euskera al oído de los transeúntes, con el simple acompañamiento de un tubo de cartón. En su viaje por Chile, Argentina y Uruguay han podido endulzar los oídos de muchos y muchos sudamericanos con el susurro Berangoko Merana ikastetxeko ikasleekin olerki xuxurlatua lantzen.

de poemas en euskera. De vuelta en casa, continúan con esa labor impartiendo talleres y sesiones de poesía susurrada.

Gogoeta

Whispered Poetry

Hitzaren garrantziaz ohartu gara.

gara eta gure barruari entzuten

Members of the Kalabazan Kul-

Hitzak norbera egoera batetik

ere ahaztu egiten zaigu. Xuxur-

tur Ekimena whisper poetry into

bestera eramateko sekulako in-

laren bidez, une batez, gizartetik

people’s ears: Irati Astobieta,

darra du. Hitzarekin min egin

irten edo deskonektatu egin de-

Jone Ibarretxe and Garazi Bas-

daiteke, hitzarekin poza eragin

zakegu eta barruari sentitzen utzi.

terretxea. Equipped with a card-

daiteke, eta hitza transmititzeko

board tube each, Garazi and Irati

modua oso garrantzitsua da. Za-

went around South America last

rataz beteriko gizarte batean bizi

year whispering Basque poems into people’s ears. From February to May they soothed many ears in Chile, Argentina and Uruguay

1) Les Souffleurs Commandos Poétiques: kalez kale beltzez jantzita ibiltzen dira, esku batean euritakoa eta bestean xuxurlatzailea. Kalean dabilen jendeari euritakoaren barruan gertatuko zen une bat oparitzen diote. Euritakoaren babespean olerki bat xuxurlatzen diote, kaleko zarata eta hoztasunetik aterako duen une magikoa. Honek hiritik ateratzen du entzulea, eta bere barnerainoko bidaia proposatzen dio, gorputzetik gorputzera doazen hitz batzuen bidez, xuxurlatzen duenaren barnetik entzulearen barru-barruraino.

with the sounds of the Basque language. Now they are running workshops and sessions to work on whispered poetry in the Basque Country.

Behinola 13

Roald Dahl

100 urte

Roald Dahl (Cardiff, 1916/09/13 – Oxford, 1990/11/23) idazle galestarraren jaiotzaren 100. urteurrena beteko da aurten, irailean. Bibliografia oparoa eta aberatsa utzi zuen Dahl-ek, batez ere, Haur eta Gazte Literaturan: hogei titulu baino gehiagoko zerrenda eta horietako batzuen zinemarako egokitzapenak dira haren ondarea.

Nork ez ditu ezagutzen Charlie

nak izango ere, Roald Dahl-en la-

Fox” filma, Super-azeriren egoki-

eta txokolate lantegia, Matilda

nari aurten leku egingo diotenak.

tzapena. Iratxe Fresneda adituak

edo Super Azeri? Zerrenda luzea-

Aldizkari monografiko bat –baita

azaldu dizkigu filmaren xehetasun

goa da, noski, eta guztiek merezi

liburua ere− osatzeko adina infor-

guztiak.

dute. Izan ere, Dahl-en istorioak

mazio dago idazle galestarrari bu-

ez dira ohikoak: irona handiarekin

ruz, baina guk zenbait zertzelada

Dahl esanda, Quentin Blake ikus-

idatzi ohi zuen; istorio gehienetan

ekarri nahi izan ditugu hona. Ba-

ten dugu maiz, bere liburu gehien

haurrak dira protagonista, hel-

tetik, euskaraz irakurgai ditugun

ilustratu zituena, Dahl-en per-

du arduragabe edo autoritarioz

Dahl-en liburuen iruzkinak bildu

tsonaia gehienei irudia jarri zien

inguratutako haurrak; ezusteko

ditu Manu Lopez Gaseni adituak.

artista handia. Mikel Valverde

amaierekin bukatzen dira bere

Bestetik, irakurgai horietako ba-

ilustratzaileak 2005ean Peonza

liburuak eta irudimen handiko

tzuek haur eta gazteen artean

aldizkarirako idatzitako artikulu

kontakizunak dira, pertsonaia eta

irakurzaletasuna sustatzeko nola

bat berreskuratu dugu, bertan,

egoera bitxiz betetakoak (sorgi-

erabili azalduko digu Migel Asiain

oso ondo azaltzen baitu Blaken

nak, erraldoiak, fantasiaz beteta-

irakasle eta Galtzagorri Elkarte-

estiloa eta horrekin lortzen duena.

ko lurraldeak, magia…).

ko lehendakari ohiak. Dahl-ez ari garela, ezin aipatu gabe utzi pan-

Hauxe beraz, Behinolaren ekar-

Haur eta Gazte Literatura zaleen

taila handia eta bertan arrakasta

pena

artean ez gara lehenak, ezta azke-

gehien izan duen “Fantastic Mr.

aitzakian.

Dahl-en

mendeurrenaren

Behinola 15

erreportajea

Roald dahl, 100 urte Roald Dahl-en obraren garapena, euskarazko argitalpenen haritik Manu Lopez Gaseni

Roald Dahl-ek haurrentzat idatzi

eskutik. Izan ere, zertarako balio

zituen obren ezaugarri nagusiak

dute Dahl-en liburuek, haurrek

umore garratza, ironia eta satira

haur izateari eta abenturari eus-

dira; istorio subertsiboak, irudi-

teko gogoz bizitzen jarraitzeko ez

mentsuak, ezohikoak dira, oro

bada? Roald Dahl haurrentzako

har, eta hain zuzen ere horregatik,

idazle heterodoxo bat izan zen,

helduen eskandalagarri. Erresu-

eta zenbaitek ez diote hori barka-

ma Batuan errezeloz begiratuak

tzen, nonbait.

eta are debekatuak egon ziren haren lan zenbait; hala ere, zen-

Dahl-en obra guztietan gai nagu-

bat eta debekatuago egon, Dahl

si bat dagoela esan liteke: hel-

hainbat eta famatuago bihurtuz

duek zapaldutako umeak araua

zihoan.

transgreditzea erabakitzen duena (araua bera ezagutu gabe, as-

Hartzaile bakarraren aukera egi-

kotan); ordainetan, eta mendeku

ten du Dahl-ek, umeen alde, eta

gisa edo, umeak abentura eta

hori deserosoa gertatzen zaie

emozioa jasotzen ditu, nahiz eta

helduei, bitartekariak ez dituelako

batzuetan galtzaile gertatu.

kontuan hartzen. Azken belaunaldiek aurrekoek baino gutxiago

Bestalde, Dahl-ek herri-literatura-

ezagutzen dute Dahl-en obra, eta

tik jasotako baliabide ugari era-

horren arrazoia bitartekarien gai-

biltzen ditu bere obretan: magia,

netik salto egiteko erabaki horre-

erraldoiak, sorginak, edabe ma-

tan datza: Eskola-sistema gero

gikoak, txikitzea eta handitzea,

eta utilitaristagoa den honetan,

lurralde fantastikoakâ&#x20AC;Ś

didaktismorako itzulera bizi izaten ari garela dirudi, zehar-lerroen gehiegizko erabilerari darion nolabaiteko

16 Behinola

neo-moraltasunaren

Roald Dahl, 100 urte

Euskal bertsioen egoera ez da desiragarriena: titulu asko jada ez daude eskuragarri eta beste batzuk zaharkituta geratu dira. Autobiografiak

barnetegietako irakasle autorita-

euskaraz, Ixtorio hautatuak (Elkar,

rioak eta giro itogarria, Cadbury’s

1996), Luis Berrizbeitiak itzulia.

Bi lan autobiografiko ere argitaratu

txokolate-lantegiarentzat egindako

Guztira, zortzi ipuin biltzen ditu,

zituen: Boy, Tales of the Childhood

dastatzaile-lana… eta, oro har, per-

Dahl-en hiru ipuin bildumatatik ate-

(1984) eta haren jarraipena, Going

tsona konformagaitza eta amesla-

ratakoak, eta egilearen maisuta-

Solo (1986). Bi-biak euskaratu zi-

riaren izaera.

sunaren erakusgarri bikainak dira. Hain zuzen, Berrizbeitiak berak

ren, Alfaguara-Desclée de Brouwer argitaletxean: lehena, Boy (Haur-

Bigarren memoria-liburuan, Going

bilduma horietako bati izena ema-

tzaroko kontakizunak), 1989an pla-

Solo (1986) izenekoan, aurreko

ten dion ipuina ere euskaratu zuen,

zaratu zen, Mari Jose Kerejetaren

liburua amaitu zen tokian berres-

Henry Sugarren ixtorio miresgarria

bertsioan; bigarrena, berriz, Bakar-

kuratzen du narrazioa. Dagoeneko

(1994), gazteei zuzendutako “Bran-

ka hegal egiten titulupean 1990ean

lortu du Shell enpresarako lanpos-

ka” bilduman.

argitaratua,

tua, eta ekialdeko Afrikara bidaltzen

Joxemari

Iturraldek

itzulita.

dute, Kenia eta Tanzania aldera;

Horiek izan dira Roald Dahl-i euska-

artean koloniala zen mundu horrek

raz argitaratu dizkioten idazlanak eta

jatorri

liluratuta uzten du Dahl, eta hango

haien ezaugarri nagusiak. Gauzak

norvegiarraren berri kontatzen du

bizimoduari buruzko pasadizo ugari

horrela, Dahl-en liburu gutxi geratu

aurrena; gero, eskola garaiak ekar-

islatzen ditu liburuan. Han dabilela,

dira euskaratu gabe. Horien arteko

tzen ditu gogora: haurtzaindegian,

II. Mundu Gerraren hasierak harra-

aipagarrienak dira, beharbada, Esio

Llandaff Katedraleko eskolan eta

patzen du, eta gerra pilotu izateko

Trot (1990) eta The Minpins (1991).

St. Peter’s eta Repton barnetegie-

erroldatzen da. Prestaketa saioak

tan. Azkenik, unibertsitateari uko

egindakoan,

dihar-

Hala ere, euskal bertsioen egoera

egin eta Shell konpainian lan egite-

du, Grezian eta Ekialde hurbilean.

ez da desiragarriena: titulu asko

ko hautuaz dihardu. Liburu hone-

Borroka horietako batean eraitsi

jada ez daude eskuragarri eta bes-

tan nahiko garbi islatzen da nola-

egiten dute, erietxetik pasatu eta,

te batzuk zaharkituta geratu dira.

ko eragina izan zuten haurtzaroko

azkenean, etxera itzultzen da.

Roald Dahl-ek inoiz ez du gaurko-

Lehenengoan,

familiaren

aire-guduan

tasuna galdu, eta haren lanak akui-

gertakizunak gerora idatziko zituen haurrentzako lanetan: helduen aur-

Irakurle helduei zuzendutako ipuin

lu finak izan daitezke gaur egune-

kako broma astunak egiteko joera,

antologia bat ere argitaratu zen

ko haurrentzat. Alde horretatik, oso

Behinola 17

erreportajea

® Quentin Blake

eskergarria izango litzateke haiek

Hala eta guztiz ere, jatorrizko tes-

ra: “–Oompa-Loompas!, –everyone

berrikustea

irakurlearen

tua argitaratu zenean, 1964an,

said at once. Oompa-Loompas!. –

beharretara egokitzea. XX. men-

egungo

izugarrizko problemak izan zituen

Imported direct from Loompaland,

deko egile handi horren jaiotzaren

Erresuma Batuan zein Estatu Ba-

said Mr Wonka proudly. –There’s

mendeurrenak horretarako bultza-

tuetan zerion ideologia arrazista

no such place, said Mrs Salt” (Dahl,

da emango ahal du!

zela eta, fabrikako langile txikiak,

1973). Loompalandia oihan sarriz

Oompa-Loompa izeneko hiru mila

eta piztia miresgarri ezazagunez

Datozen lerroetan, Roald Dahl-en

izakiak, Wonka jaunak Afrikatik zu-

betetako herrialde alegiazko gisa

obraren gorabeheren berri eskaini-

zenean ekarritako pigmeo beltzak

deskribatu zuen; eta Quentin Bla-

ko da, euskaraz argitaratuak izan

zirelako (“Pigmeoak dira! Afrika-

ke-ren marrazkien arabera, Loom-

ziren hurrenkerari jarraituz ia beti.

tik etorritakoak zuzen-zuzenean!

pa-Loompak begihandi primitibo

Oompa-Loompa izena duten tribu

txiki zuriak ziren. Afrikatik ez baizik

bateko pigmeo nimiñoak dira! Nik

eta Loompalandiatik ekarriak ziren,

neuk aurkitu nituen. Nik neuk ekarri

oihan sarriez eta piztia miresgarri

ditut Afrikatik, tribu osoa, hiru mila

ezezagunez betetako herrialdea.

Charlie eta txokolate-lantegia Liburu hau benetako best-seller iza-

guztira”, itzul.: Ortiz de Landaluze,

tera iritsi da; bere lehen seme Theo-ri

1994), Faith Jacques-en jatorrizko

Euskaraz bi edizio izan dira: lehe-

dedikatu zion Dahl-ek, eta kontatzen

marrazkiek garbi erakusten zuten

na, Charlie eta txokolate fabrika,

duen istorioa ezaguna da: Wonka

legez. Polemika dezente gaiztotu

1989koa,

txokolate-lantegiko jabeak bere lan-

zen, marrazki guztiak eta pasar-

Brouwer

tegi misteriotsua bisitatzeko aukera

te batzuk aldarazteraino. Oom-

etorri zen, Juan Mari Sarasolaren

eman die mundu osoko bost umeri.

pa-Loompa

itzulpenarekin;

Bisitaldian, ordea, ume bakoitza-

testu berriko edizioa 1973an argita-

Charlie eta txokolate-lantegia, Al-

ren alderdi eta joera okerrak agertuz

ratu zen; Michael Foreman-ek irudi

faguara-Zubiak

joango dira, dagokien zigorrarekin

berriak egin zituen 1985eko edizio-

1994an, Agurtzane Ortiz de Lan-

batera, Charlie bakarrik geratzen den

rako; eta 1995ez geroztik ingelesez

daluzeren

arte. Ustekabez eta umorez betetako

salgai dagoen edizioak Quentin

bertsio horiek eta gerora egindako

istorioa da, nahiz eta, bistan denez,

Blake-ren irudiak agertzen ditu,

berrinprimaketek jatorrizko testu-iru-

moraltasunik ere ez zaion falta.

zegozkion testu-aldaketekin bate-

diak jasotzen dituzte, nahiz eta eral-

18 Behinola

direlakoei

buruzko

Alfaguara-Desclée argitaletxearen bigarrena, argitaratu

itzulpenarekin.

eskutik berriz, zuen Euskal

Roald Dahl, 100 urte

ÂŽ Quentin Blake

daketa politikoki zuzenaren eraginez

maltzurkeriaz baserritarren setioa

tura tradizionaletik jasotako tanke-

Afrikako pigmeoen ordez gaur egun

gainditu eta haiek ohartu gabe la-

ra horretako baliabideen zale zen

Oompa-Loompa begihandi primiti-

purretan jarraitzea lortzen du.

Dahl: Georgeren medizina mira-

bo txiki zuriak irudikatzen diren.

garrian eta Sorginak liburuetan ere antzeko eraldaketak agertzen dira.

Bi aldiz eraman da zinemara; duela

Charlie eta kristalezko igogailu

urte batzuk Tim Burton-ek eginda-

erraldoia

ko bertsio duinak (2005) gaurkota-

Matilda

suna itzuli zion Charlie eta txokola-

Txokolate-lantegiko istorioak biga-

te-lantegia delakoari.

rren parte bat izan zuen, eta hura

Matilda 1988an argitaratu zuen

ere euskaraz argitaratu zen: Char-

Dahl-ek, eta Quentin Blake izan

lie eta kristalezko igogailu erraldoia.

zuen ilustratzaile. Euskal bertsioa,

Jatorriko testua 1973an argitara-

berriz, 1993an plazaratu zuen Al-

Super-Azeri

tu zen, eta euskal bertsioa, berriz,

faguara-Zubiak, Agurtzane Ortiz de

Aurrekoaren bide beretik, Fantastic

1992an, Juan Legarretaren itzul-

Landaluzeren itzulpenaren bidez.

Mr Fox (1970) obrak ere bi itzul-

penarekin, Alfaguara-DesclĂŠe de

pen izan zituen euskaraz. Lehena,

Brouwer

Bigarren

Matilda errealismo fantastikoaren

Azeri Harrigarria titulupean, Luigi

abentura horretan, Charlie txoko-

adibide bikaina da. Matildaren fa-

Anselmik euskaratu eta Alfagua-

late-lantegiaren oinordeko bihurtu

milia ez da batere eredugarria: aita

ra-DesclĂŠek 1988an argitaratua.

da, eta Wonka jaunarekin batera

iruzurgile hutsa, ama telebista zalea,

Bigarrena, Super-Azeri izenekoa,

espaziora abiatzen da kristalezko

neskari irakurtzea debekatzen dio-

Mikel Garmendiak itzuli zuen eta Al-

igogailu harrigarri batean, eta han

teâ&#x20AC;Ś Eskolan duen giroa ez da ho-

faguara-Zubiak argitaratu, 1993an.

zenbait gorabeherari aurre egiten

bea, Trunchbull zuzendari autoritario

Obra honetan, Azeri lapurretan ari-

diete Lurrera itzuli baino lehen.

basati gogoangarria tarteko. Baina

tzen da inguruko baserrietan bere

Handik

eta

Matilda erabakimen handiko neska

familiari jaten emateko, harik eta

zahartzen dituzten pilulen inguruko

da eta dohain berezien jabe da. Txi-

hiru baserritar ankerrek hura harra-

pasarte batzuk daude, liburuaren

ki-txikitatik liburutegiko liburu gehie-

patzea erabakitzen duten arte. Aze-

amaierara iritsi baino lehen. Esan

nak irakurri zituen, bibliotekariaren

rik, ordea, bere izenari lotu ohi zaion

bezala, Carrollengandik zein litera-

harridurarako, eta bere gogoaren

argitaletxean.

aurrera,

gaztetzen

Behinola 19

erreportajea

® Quentin Blake

indarraz objektuak mugitzeko gai

1989an, eta 2016ko udarako

da. Aurkako giroari aurre eginik, eta

Stephen Spielberg-en film berria

gurasoei uko eginda, Honey ande-

iragarri dute.

Sorginak Dahl-ek 1983an argitaratu zuen The Witches, eta haren euskal

reñoarekin bizitzera joango zen. Erraldoi on miragarria obra hone-

itzulpena 1990ean plazaratu zen,

Matilda zinemara eramana izan zen

tan beste argumentu beldurgarri

Erein argitaletxean, Joan Mari Iri-

1996an.

bat darabil Dahl-ek: Sophie nes-

goienen eskutik: Sorginak.

ka umezurtzak erraldoi batekin Dahl-en liburuetako pertsonaien

egiten du topo. Erraldoiak bahitu

Sorginak liburuko protagonista

izenak esanguratsuak dira sa-

egiten du neska eta bere etxera

ere munduan bakarrik dagoen

rri askotan, pertsonaien izaerari

eramaten du, umeak jaten dituz-

beste ume bat da. Gurasoak istri-

erreferentzia egiten diete nola-

ten erraldoien herrialdera. Zorio-

pu batean hilik suertatu eta gero,

bait; hala ere, euskal itzulpenetan

nez, erraldoi hori parte onekoa

amonarekin bizitzera joaten da

ez dira egokitu, bere horretan utzi

da, eta amets onak banatzen ditu

mutikoa. Halabeharrez, sorginak

dira, obra honetako pertsonaien

behar dituzten umeen artean.

munduaz jabetzeko prestatzen ari

kasua bezala: Wormwood jauna,

diren konplot batez jabetzen da,

Trunchbull zuzendaria, Honey an-

Ohiko pertsona izenak ez dira

eta hura deuseztatzen saiatzen

dereñoa…

moldatzen (Tibbs jauna, Sophie),

da. Oraingo honetan, protagonis-

baina erraldoien izen ingelesak

tak ez du zorte onik eta sorginek

euskaratu egiten dira bertsio ho-

sagu bihurtzen dute.

Erraldoi on miragarria

netan, esanguratsuak (“karaktonimoak”) direlako eta, hala, The

Obra hau dela eta, misoginia ego-

The BFG 1982an argitaratu zen

Manhugger,

Meatdripper,

tzi zioten Roald Dahl-i, eta liburua

ingelesez, eta 1989an euskaraz.

The Childchewer, The Bonec-

zenbait bibliotekatan debekatu

Erein argitaletxeak “Auskalo” sai-

runcher eta abar Gizajale, Haragi-

ere bai. Arrazoia, berriz, liburuak

lean Joan Mari Irigoienek euska-

rensle, Haurjale, Hezurrausle eta

ustez iradokitzea edozein emaku-

ratuta segidan argitaratuko zituen

abar bihurtzen dira.

me sorgin izan daitekeela. Kritika

The

Dahl-en hiru obretatik lehena izan

baten arabera, liburu horrek ema-

zen. Zinemara eramana izan zen

kumeak gorrotatzen irakasten die

20 Behinola

Roald Dahl, 100 urte

® Quentin Blake

mutilei. Liburuaren atarian “Sorgi-

dizu beharbada. Ez zaitzala ho-

amonaz mendekatzeko erabakia

nei buruzko oharra” irakur daiteke

rrek nahastu, bere maltzurkeria-

hartzen du eta, horretarako, eda-

eta, beste gauza askoren artean,

ren ezaugarria izan baitaiteke”

be ezin bereziago bat prestatzen

hauxe esaten da: “Sorginak beti

(Dahl, itzul: J. M. Irigoien, 1990).

du hari edanarazteko. Proba gisa

izan ohi dira emakumezkoak.

oilo bati edanarazten dionean,

Ez dut emakumeez gaizki esaka

Obra hau ere zinemara eraman

izugarri handitzen da. Orduan,

jardun nahi, gehienak zoragarria

zuten (1990), Anjelica Huston-

aitak

dira eta. Baina egia da sorgin

ekin Sorgin Handiaren paperean,

esaten dio, baina Georgek ez du

guztiak

direla.

eta filmaren amaieran sagua mutil

gogoratzen nahasketa zuzena.

Ez dago sorgin gizonezkorik. (…)

bihurtzen da berriro, Dahl-en iri-

Azkenean, edabearen bertsio bat

Zuk ez jakin arren, baliteke alda-

tziaren kontra istorioari amaiera

prestatu berritan, amonak eskue-

meneko etxean sorginen bat bizi

zoriontsua ematearren.

tatik kendu eta edan egiten du,

emakumezkoak

izatea. Eta baliteke autobusean

gehiago

egiteko

tea delakoan, eta orduan txiki-txi-

zure aurrez-aurre eserita joan den emakumea ere –begi distiratsuak

edabe

ki bihurtu eta desagertu egiten da. Georgeren medizina miragarria

zituen emakume hori– sorgina

Guztiarekin ere, gurasoak ez dira gehiegi kezkatzen: “Horixe gerta-

izatea. Eta kalean bazkal aurretik

Jatorriz

1981ean

argitaratua,

tzen zaion jendeari, marmaratia

paper zuriko poltsa batean zeu-

Ereinek plazaratutako Dahl-en li-

eta umore txarrekoa izateagatik.

kan karamelua eskaini dizun ema-

buruetatik hirugarrena da, 1991n,

Medizina bikaina hirea, George!”.

kumea –irribarre argi bat eskaini

Joan Mari Irigoienek euskaratuta.

Eta gaineratzen du: “Beno, gau-

dizun emakume hori–, hori ere

zak horrela, hobeto. Etxean neke

baliteke sorgina izatea. Eta bali-

Georgeren medizina miragarria

handia ematen ziguan izan ere,

teke –eta honek bai beldurra era-

obran, Georgeren amona umore

ezta?”.

gingo dizula– zuri orain hitz hauek

txarrez ibiltzen da beti, eta oso

irakurtzen ari zaizun irakaslea ere

jokabide makurra erakusten du

Oraingoan, ingeles eskola-siste-

–emakume zoragarri hori– sorgi-

umearekin; egiten dituen gauzen-

ma osoa jarri zuen alerta egoeran,

na izatea. Begira iezaiozu arretaz.

gatik eta Blake-ren marrazkienga-

harik eta liburuaren atarian ohar

Zentzugabeko posibilitate horren

tik, sorgin bat ematen du egiaz.

hau jartzea erabaki zuten arte:

aurrean irribarreren bat luzatu

Hori dela eta, ume protagonistak

“Irakurlearentzako oharra: ez zai-

Behinola 21

erreportajea

® Quentin Blake

tez saiatu Georgeren medizina

zurrupakiak eta Gauerdiko Eguz-

batera izandako abentura da libu-

miragarria etxean egiten zeure

ki Lurraldeko Kremakableak eta

ruko gai nagusia. Aitak denbora

kabuz. Oso arriskutsua izan lite-

Erregalanbreak ere”¸ eta, nola ez,

luzean isileko ehiztaria izan zela

ke eta”. Euskal bertsioan, ordea,

“baita Wonka gozotegian eginda-

aitortzen dio Dannyri, eta ondoko

ohar hori ez dago.

ko hainbat gozoki zoragarri ere,

lurretan bizi den Hazell jaun abe-

adibidez, Willy Wonkak egindako

ratsari faisaiak lapurtzeko zenbait

Ostadar Gozoki ospetsuak”. Eus-

estrategia saiatzen dituzte, harik

kal itzulpena, Jirafa, Pelikanoa eta

eta Dannyri ideia bikain bat bu-

Tximinoa, Juan Legarretarena da,

ruratzen zaion arte. Aipatzekoa

The Giraffe and the Pelly and Me

Alfaguara-Descléek 1991n argita-

da, liburuko bigarren kapituluan,

(1985) Quentin Blake-rekin lanki-

ratua.

aitak Dannyri txiki-txikia zenean

Jirafa, Pelikanoa eta Tximinoa

detzan argitaratutako beste ipuin

lotarako kontatzen zizkion ipui-

bat da. Billy du protagonista, etxe

nen artean “Erraldoi Maitagarria”

ondoko eraikin batean gozoki-

Danny, munduko txapelduna

-denda bat ipintzea amets duen

izenekoa zegoela, umeei amets zoragarriak

sorrarazteko

hauts

mutikoa. Eraikin horretara, ordea,

Danny, the Champion of the

magikoak erabiltzen zituen erral-

jirafa bat, pelikano bat eta tximi-

World 1975ean argitaratu zen, Jill

doi baten istorioa, Dahl-ek han-

no bat iristen dira, eskailerarik

Bennett-en irudiekin, eta marrazki

dik urte batzuetara idatziko zuen

gabeko leiho garbitzaile zerbitzu

horiexekin plazaratu zen Alfagua-

Erraldoi on miragarria obraren er-

batean lan egitera. Haien lagun

ra-Desclée-ren euskal bertsioa,

namuina.

eginda, hainbat abentura bizi di-

1992an: Danny, munduko txapel-

tuzte elkarrekin. Lapur ezagun bat

duna. Itzulpena Garbiñe Legor-

harrapatzen dutenean, Hampshi-

buruk eta Idoia Gilleneak sinatu

re-ko Dukeak, sari gisa, elikatze-

zuten. Istorioa Dannyk berak kon-

ko behar duten guztia ematen die

tatzen du: Lau hilabete zituenean

The Magic Finger (1966) ehizaren

animaliei, eta gozoki-dendarako

ama hil zitzaion eta geroztik ijito

aurkako ipuin ekologista bat dela

hornidura Billyri: “Txinako Kilitxi-

gurdi zahar batean bizi izan zen

esan daiteke. Botere bereziak di-

kleak eta Bitsodak, Afrikako Txo-

aitarekin, gasolindegi eta tailer

tuen eta ehiza gorrotatzen duen

kopilulak eta Sofligozokiak, Fiji

txiki baten jabe baitzen. Bede-

neska batek jendea eraldatzeko

Irletako Golozurrupakiak eta Kili-

ratzi-hamar urte zituela aitarekin

dohaina du, bere hatz magikoa-

22 Behinola

Hatz magikoa

Roald Dahl, 100 urte

ÂŽ Quentin Blake

ren bitartez, eta bere inguruan

esplikatzaile bat darama, eta jato-

bizi den ehiztari bat txori antzeko

rrizko tituluaren itzulpena paren-

zerbait bihurtzen du; orduan aha-

tesi artean emana dator: Atzekoz

teek eraso egiten diote eta ehizan

aurrera hitz egiten zuen apaiza

aritzea zein gauza gaitzesgarria

(Nibbleswicke-ko bikarioa).

den konturatzen da. Euskal bertsioa, Hatz magikoa, 1993an argitaratu zuen Alfaguara-Zubiak,

Errima errebeldeak

Joseba Ossak eta Xabier Monasteriok euskaratuta. Irudiak Pat

Revolting Rhymes 1982an argita-

Marriott-enak dira.

ratu zuten Dahl eta Blake-k. Sei herri ipuinen bertsio parodiatu, aldrebestu eta amaierak alda-

Atzekoz aurrera hitz egiten zuen

tuak (J. F. Garner-en Politically

apaiza

Correct Bedtime Stories ezaguna baino hamabi urte lehenago

The Vicar of Nibbleswicke obra

plazaratua), bertsotan emanak.

laburra

zen

Euskal bertsioa, Errima errebel-

Roald Dahl hil eta hurrengo ur-

1991n

argitaratu

deak izenekoa, Alfaguara-Zubiak

tean. Dislexia zuen apaiz gazte

argitaratu zuen 2001ean, Joseba

bati buruzko umorezko ipuina da,

Santxoren itzulpen bikainarekin,

eta eta Dahl-ek berak eta Quen-

Dahl-en bertsoak zortziko txikira

tin Blake-k Londresko Dislexia

ekarrita. Hauek dira obra hone-

Institutuari egindako dohaintza

tako ipuinak: Mari Errauskin, Jon

bat izan zen. Euskal bertsioa

eta babatxo miragarria, Edurne

1995ean argitaratu zuen DesclĂŠe

Zuri eta zazpi ipotxak, Urre kizkur

de Brouwer editorialak, eta itzul-

eta hiru hartzak, Txanogorritxo

pena Javi Cilleroren eskutik joan

eta otsoa eta Hiru txerritxoak.

zen. Gaztelaniazko itzulpenean bezala, euskal bertsioak ere titulu Behinola 23

erreportajea

QUENTIN BLAKE ILUSTRAZIOA

Mikel Valverde

Hokusai maisuak esaten zuen osa-

Gauzen funtsa esatean, begientzat

sunak ematen bazion bizitzen eta

ikusezinak diren marra edo orban

sortzen jarraitzeko aukera, iritsiko

horietaz ari naiz; lanbidea ondo

zela egun bat non sortuko zuen iru-

menderatzeak eta sentiberatasun

dia puntu beltz bat izango zen, bere

finak ematen duten maisutasunaz

sorkuntza-lan guztiaren sintesi gisa.

eta bete-betean asmatuz paperean

Ez dakit berak esan zuen ala adiski-

eginda, adierazten digute paperean

de batek, puntu hori ohiz kanpoko

ikusten dugun marrazki hori ob-

lana izango zela, ikaragarri adieraz-

jektu jakin baten irudikapena dela,

korra eta bizitasunez betea.

eta gainera objektua â&#x20AC;&#x153;horixeâ&#x20AC;? den sentipena transmititzen dute. Zirri-

Ziur asko, duela urte batzuk entzun

borraturik daudela diruditen marrak

izan banu hori, esaldi biribila iruditu-

eta orbanak dira, ia inprobisatuak,

ko zitzaidan eta agian interesgarria,

jostariak eta bihurriak, eta guk atze-

baina ez nuen ulertuko bere dimen-

maten ditugunean, paperean, geure

tsio osoan. Lanbide, zorioneko lan-

begien aurrean, dagoenaren ziurta-

bide, honetan urteak igaro ahala,

suna transmititzen digute â&#x2C6;&#x2019;ez ikus-

geroz eta gehiago ulertzen dut mai-

tarazten bakarrikâ&#x2C6;&#x2019;. Uste dut Quen-

suak esandako hori bere balio guz-

tin Blake-k horrela marrazten duela.

tian. Zeren eta lanbideak, marraz-

24 Behinola

teak eta margotzeak, ilustratzeak,

Quentin Blake-k maisu baten ja-

paperean irudiak egiteak, egunero

kinduriaz eta haur baten ilusioz eta

irakasten baitizu, gozaturiko lanaren

atseginez marrazten duela dirudi,

proportzioko dosi txikietan, gauzen

horixe baita haren marrazkiek trans-

funtsa ezagutzen eta kasu batzue-

mititzen dutena: ilusioa, alaitasuna,

tan behar ez diren apaingarriak ere

bizitza. Marrazki zintzoak dira, lau

baztertzen.

urteko umeenak bezalakoak, eta

Roald Dahl, 100 urte

ÂŽ Quentin Blake

aldi berean jakintsuak eta libreak, aspaldidanik loturarik gabe, bere lanbidea menderatuz eta errespetatuz lan egiten duen maisu batenak bezalakoak. Konbinazio magiko hori, ipuinetako edabeen formula sekretuekin gertatzen den bezala, oso jende gutxiren

Erabateko artea da, egiazkoa, transmititzen duena eta iristen dena. Generoen (marrazki, pintura, ilustrazio, komikiaren) mugak hausten ditu eta ikusteko lurralde oso bat irekitzen digu.

esku dago, agian maisu-maistren esku bakarrik. Baina Quentin Blake ez da orbana

beti ari baita aurkitzen, guri aurkia-

Egun batean lagun batek esan zi-

eta kolorea izugarriro menderatu eta

razten, bide berriak, milaka zatitan

dan, ia ezer jakin gabe ere liburu

erabiltzen dituen maisua bakarrik.

apurtuz nola ilustratu behar den

irudiztatuez eta arteaz, liluratu egiten

Testu-ilustratzaile handia ere bada.

esaten duten teoria eta arau estuak

zutela Dahl-en ipuinetako ilustrazio

Erabiltzen dituen baliabide grafiko eta

eta mugatuak.

xume-xumeek, bizitasunez beteak

enkoadraketa ugariek, perspektibek

zeudelako. Esaten zuen liburu ho-

eta maketazioak â&#x2C6;&#x2019;ahaztu gabe per-

Erabateko artea da, egiazkoa, trans-

riek ikusi ondoren, film handi bat iku-

tsonaien umorea eta adierazkortasu-

mititzen duena eta iristen dena. Ge-

si eta zinematik irten ostean bezala

naâ&#x2C6;&#x2019; narrazioaren erritmoa markatzen

neroen (marrazki, pintura, ilustrazio,

sentitzen zela. Horrela dira Quentin

dute, haren irudiek, sentipen eta abia-

komikiaren) mugak hausten ditu eta

Blake-ren liburu irudiztatuak ere. Zo-

durek egiten duten bezalaxe.

ikusteko lurralde oso bat irekitzen

riontsuago egiten gaituzten liburuak

digu, bertan askatasunez gozatze-

dira. Eta horregatik, libreago ere egi-

Quentin Blake-k irudiztatzen duen

ko. Eta hau guztia, lapitza, arka-

ten gaituztenak.

lan edo liburu bakoitzarekin harritzen

tza eta ur-margoak erabiliz kasurik

gaitu, beti zerbait berria egiten baitu,

gehienetan.

Behinola 25

erreportajea

roald Dahl eskolan Irakurleak erakartzeko ezinbestekoa

Miguel Asiain

Roald Dahl idazle galestarrak aur-

Ixtorio hautatuak liburua Elkar ar-

kezpen gutxi behar du, baina ha-

gitaletxeak helduen bilduma ba-

ren lan anitz euskarara itzuli badira

tean argitaratu zuen 1996an, eta

ere, uste dut, eskolan ez dela anitz

geroztik ez du berrargitalpenik

landu, ez dela arras ezaguna. Egia

izan. Luis Berrizbeheitiak egin-

esateko, ez da aise aurkitzen au-

dako itzulpena egokia bada ere,

tore bat ikasleak xaramelatu egiten

liburuak hainbat hizkuntza-araue-

dituena eta literatura-maila duena.

tan eta hizkuntza-ereduan nozi-

Roald Dahl horietakoa da, haren

tzen du denbora iraganak, eta

liburuak gustatu egiten zaizkie ikas-

aukera zenbaitetan zaharkituta

leei, eta haren istorioek bidea ema-

gelditu da.

ten digute irakasleoi alderdi guztiak lantzeko; beraz, irakurzaletasuna

Ixtorio hautatuak liburu mugakoa

eta irakurtzeko gaitasuna (inolaz ere

da, hots, ez da aise antzematen

ez baitira helburu berdinak) lantze-

nor den haren irakurle eredua:

ko aukera.

gazteak edo helduak. Gure kasuan, Elkarrek plazaratu zuen

Oso aspalditik Dahl-zalea naiz,

helduen bilduma batean â&#x20AC;&#x201C;Ipuinak

miresgarriak iruditzen zaizkit ha-

Elkarâ&#x20AC;&#x201C; baina jatorrizko argitalpe-

ren liburuak eta inoiz ere Lehen

nean bilduma berean agertzen

Hezkuntzan landu baditut ere,

zen Henri Sugarren istorio mi-

bereziki DBHn erabili ditut. Hona

resgarria, argitaletxe berak Bran-

hemen DBHn gehienbat landu di-

ka sailean argitaratu zuen, hots,

tugun liburuak: Lehen mailarako,

Gazte Literaturako bilduma ba-

Matilda; bigarrenerako, Sorginak;

tean. Horrek berak aski azaltzen

hirugarrenerako Henri Sugarren

digu liburuaren izaera mugakoa.

istorio miresgarria eta laugarren ÂŽ Quentin Blake

26 Behinola

mailan Ixtorio hautatuak edo Erri-

Eskolako lanketan, DBHko

ma errebeldeak.

mailan lantzen dugu, eta beste

Roald Dahl, 100 urte

® Quentin Blake

liburuekin bezala, honako eske-

izan daiteke) eta bidea ematen

egoera errealistak eta fantasia eta

ma hau erabiltzen dugu: errelatoa

diete ikasleei beren istorioak as-

absurdoa uztartzen. Horrek bidea

hasi aitzin, irakurri bitartean, eta,

matzeko.

ematen digu ikasgelan hori bera

hondarra, irakurri eta gero.

garatzeko. Bigarren fase batean, ipuinaren

Lehen atalari dagokionez, hona-

lanketa egiten dugu. Normalean

Baina zerbaitetan maisu agertzen

koa lantzen dugu: zer iradokitzen

irakurketa ozena egiten dugu, ba-

bada Dahl, pertsonaiak marraz-

dien tituluak, zeri buruzkoa ote

tzuetan nik neronek, besteetan

tean da. Pertsonaiak arrunt ongi

den ipuin hori, nola imajinatzen

irakurketa dramatizatua denen ar-

marraztuak daude, dela elkarriz-

duten beraiek istorioa eta abar.

tean. Horretarako, bilduma honen

keten bidez garatzen direnak,

Lanak, batzuetan banaka, taldeka

ipuin guztiak aproposak badira

dela deskripzio zuzenak egiten

bertzela, batzuetan ahoz, bertze-

ere, bereziki hunkigarriak suerta-

dituenean. Autostoplari ipuinean

tan idatziz. Hona hemen liburuan

tzen dira Animaliekin hitz egiten

agertzen diren poliziaren zein

agertzen diren ipuinen tituluak:

zuen haurra eta Beltxarga ipuinak.

ebaslearen (bere buruari hatzgina

Bi-biek karga emozional handia

deitzen dio) deskripzioek ez dute

– Guardasolaren gizona

dute, eta tentsioa gora joaten da

galtzekorik, ezta Guardasolaren

– Animaliekin hitz egiten zuen

ipuina aurrera joan ahala.

gizona ipuineko, edota Beltxarga-

haurra

ko protagonista zein mutiko gan-

– Autostoplaria da

Honetaz landa, Ixtorio hautatuak

berroenak ere. Pertsonaiak biziak

– Mendekua Enea Da S.A.

liburuan agertzen diren ipuinak

dira,

– Mildenhall-eko altxorra

narrazioaren eskema eta egitu-

deskripzioetan ona bada ere,

– Beltxarga

ra lantzeko arrunt baliagarriak

egoeren deskripzioak ere maisu-

– Munduko txapelduna

suertatzen dira. Istorio gehienek,

-lanak dira, pertsonaiekiko gure

– Zorioneko aukera

beren laburtasunean biltzen du-

enpatia bilatu nahi eta lortu egiten

telako narrazioaren eskema pa-

du, zaila gertatzen zaigu irakurleoi

Den-denak titulu iradokitzaileak

radigmatikoa: sarrera, garapena

ez etortzea bat protagonistekin

dira (baita azkena ere, nahiz eta

(korapiloa – korapiloa argitzea

eta horien pentsamenduekin. Eta

Dahl-en biografia txikia izan, fik-

edo konpontzea…), eta bukae-

hori bera da, hain zuzen, ikasleei

ziozko istorio baten titulua ere

ra. Dahl-ek ederki jokatzen du

proposatzen zaiena lan horietan:

haragizkoak.

Pertsonaien

Behinola 27

erreportajea

ÂŽ Quentin Blake

ipuinotan dagoen eredua oinarri

inguruan gogoeta bat egitea, bull-

harturik, deskripzioak lantzea eta

ying kasua Beltxargaren ipuinean,

pertsonaiak sortzen trebatzea.

edo Zorioneko Aukera kontakizunean oinarriturik ikasleek beraiek

Tartean ateratzen

ipuinaren dira

irakurketan

eztabaidatzeko

eta idazketa lantzeko gaiak. Bi adibide

idazle izateko bidea aurkitzea.

ezberdin

Espero dezagun Dahl sortu zene-

ematearren,

tik 100. urtemuga hau ongi etor-

Beltxarga ipuinean protagonista

tzea haren liburuak eguneratzeko

oroitzen da aitarekin egindako

eta berriro argitaratzeko. Eta, du-

jokoaz, hodeien barnean aurpe-

darik gabe, eskoletan ezaguna-

giak,

goa izateko.

animaliak

antzemateazâ&#x20AC;Ś

eta hori baliatzen dugu ikasleek idazketa txiki bat egiteko, honelako sentsazioak sortzea. Bigarrena, Mendekua Enea Da S.A. kontakizunean, bi protagonistek sortzen dute enpresa bat jendearen mendekua berek betetzeko asmoarekin. Prozesuan eskutitz bat idazten dute, eta horixe erabiltzen dugu gelan eskutitzen ereduak ikusteko eta lantzeko. Azken lana, kontakizunak irakurri ondoan egiten dugu. Azken proposamenean, ikasleek berek istorioaren bukaera ezberdin bat sortu edo planteatzen duen gaiaren

28 Behinola

Ez da aise aurkitzen autore bat ikasleak xaramelatu egiten dituena eta literatura-maila duena. Roald Dahl horietakoa da, haren liburuak gustatu egiten zaizkie ikasleei, eta haren istorioek bidea ematen digute irakasleoi alderdi guztiak lantzeko; beraz, irakurzaletasuna eta irakurtzeko gaitasuna (inolaz ere ez baitira helburu berdinak) lantzeko aukera.

Roald Dahl, 100 urte

filma FANTASTIC MR. FOX (SUPER AZERI) Iratxe Fresneda Erraz irakurtzen diren horietakoak dira

lapurtzen zuen azeria den. Argia eta

sonek, pantaila handiarentzat teknika

Roald Dahl-en narrazioak. Umoretsu,

harroputz samarra, seme bat izan

hau berreskuratzeaz gain, prozedura-

axolagabetasun itxuraz, inguratzen

eta gero haren bizitza burgestu behar

ren akatsik nabarmenetariko bat ere

zuen errealitateaz haratago bidaiatzen

izan zuena. Baina eguneroko erruti-

mantendu zuen nahita, pertsonaien

zuen bere idazkiekin. Zaila da imajina-

narekin asperturik, bere lehenengo

ileen bibrazioa. Animatzaileek ilearen

tzea Dahl jauna hegaldietan bere is-

lanbidera bueltatzea erabaki zuen

mugimenduaren ilusioa sorrarazi nahi

torioak asmatzen, ez zen erraza Gla-

sekretupean; lapurretara. Bere planak

zutenean, ukitu egiten zituzten eta

diator edo Hurricane hegazkinetan

aurrera eramateko etxez aldatu zuen

muntaia egin eta gero horien atza-

burua hodeietan edukitzea, barruan

familia osoa, eskualdeko hiru baserri-

marren aztarnak nabaritu egiten ziren.

tentsioa eta deserosotasuna nagusi

tar errukigabekoengandik gertu ego-

Andersonek zeharo gainditua zegoen

baitziren. Kenian harrapatu zuen Dahl

teko eta haiei lapurtzeko. Boteretsuak

eragiketa, perfekzio eza, omentzea

jauna II Mundu Gerrak. Armadan

zirikatzeak, ordea, ez dakar bakerik.

erabaki zuen era horretan; itzalean dauden artisten eskuak (erabaki tek-

halabeharrez sartu eta alemaniarrak

nikoak), agerian utziz.

atxilotzeko agindu zioten. Betebehar

Istorioa, Wes Anderson zuzenda-

horretatik ihes egiteko aukera ikusita,

ri estatubatuarrak Stop motionaren

RAF (Royal Air Force) armadan sartu

teknikaren bitartez zinemara eraman

Zuzendari

zen. Haren altueragatik, 1,96 metro-

zuen “Fantastic Mr Fox” titulupean

Dahl-en idatzien espirituaren antzera,

koa zen, txiripaz onartu zuten. Zorte

2009an. Stop Motion elkarren segi-

errealismotik ihes egiten du filmean,

ona izan zuen bere bidaietan, bizipe-

dan jarritako irudien serieak erabiliaz

ez zaio gehiegi interesatzen. Arteaz

netan. Behin, Egiptotik Greziaraino

objektu geldien mugimendua irudi-

baliatu badaiteke, zertarako errealita-

joan zen, uzkurtuta, deseroso eta

katzean datzan animazio-teknika da.

tea errepikatu? Andersonek artea egi-

erregairik gabe.

Animazio-teknikaren oinarrian mugi-

ten du “Fantastic Mr. Fox”-ekin, gaur

mendua fotogramaz fotograma sor-

eguneko gaiei helduta, gizakien eta

Haren bizitzak fikzioa gainditzen du,

tzean datza, panpinak edo objektuak

animalien arteko gatazkak irudikatuz.

abenturaz eta bidaia exotikoz betea,

eskuekin manipulatuz. Pertsonaiak,

Musika ederra, umorea, eromen erro-

zelan ez zuen asmatuko bada Fan-

dekoratuak eta atrezzoak sortuta,

mantikoa, Dahl-en espirituak bizirik

tastic Mr Fox bezalako istorio zora-

eszenari argazkia ateratzen zaio, ele-

dirau Andersonen film bikain honetan.

garria. Istorio bat, non protagonista,

mentuak mugitu eta eragiketa erre-

Fox jauna, gazte-garaian baserrietan

pikatu egiten da amaitu arte. Ander-

estatubatuarrak,

Roald

Behinola 29

erreportajea

on miragarria liburuko irudiak eta lehen zirriborroak ikusteko aukera eskaintzen du erakusketa honek. - The Big Friendly Read. (Erresuma Batuan eta Irlandan). 4 eta 11 urte bitarteko haurren artean irakurketa sustatzeko Udako Irakurketa Erronkak aurten izen hori izango du. Udako oporretan sei liburu edo gehiago irakurri behar dituzte parte hartzaileek. LiburuRoald Dahl zaleen tourra

zabalik. Lursail historikoa da,

tegietan izango dituzte maileguan

lorategiz eta jauregiz osatua.

hartzeko.

- Roald Dahl Museum and Story

Dahl-en jaiotzaren urtemuga os-

Centre. (Great Missenden, Buc-

patzeko hainbat jarduera anto-

- Quentin Blake: Inside Stories

kinghamshire, Ingalaterra). Roald

latu dituzte urte guztirako. Uda-

(National Museum Cardiff, Car-

Dahl-en bizilekua izan zen bere

berritik irailera bitartean, Danny

diff). Uztailaren 16tik azaroaren

azken 36 urteetan. 2005ean za-

munduko txapeldunarekin lora-

20 arte. Blake ilustratzailearen

baldu zuten eta bertan daude

tegiak ezagutzeko aukera izango

lana gertutik ezagutzeko aukera

Dahl-en idazlan guztiak: eskuizkri-

da; Super Azerirekin abeletxea;

eskaintzen du erakusketa honek.

buak, gutunak… Hainbat lantegi

eta Matildarekin jauregia. Zelaian

Roald Dahl-en liburuetarako sor-

antolatzen dira bertan eta sormen

krokodilo erraldoia izango dute

tu zituen pertsonaiak ikusi ahal

eta idazketa lantegiak ere egiten

zain bisitariek. Sorpresaz bete-

izango dira. Baita zirriborroak,

dira. Bereziki, 6-12 urte bitarteko

tako egonaldia iragartzen dute.

storyboard-ak eta beste hainbat

haurrei zuzendua dago.

material ere. - The Wondercrump World of

- Roald Dahl Children’s Gallery.

Roald Dahl. (Southbank Centre,

- The Big Friendly Summer. (The

Buckinghamshi-

London). Uztailaren 3 arte dago

Roald Dahl Museum and Story

re). Roald Dahl-en omenezko

zabalik. Ba al zenekien Roald

Centre, Buckinghamshire). Uztai-

haurren museoa da. 1996an

Dahl espioia izan zela? Eta gerra-

laren 21etik irailaren 4ra. Hainbat

zabaldu zen. Haurren artean

ko hegazkin-pilotu, txokolatearen

jarduera egingo dira: ipuin konta-

zientziarekiko, historiarekiko eta

asmatzaile eta historialari? Roald

ketak, egileen bisitak, bisita gida-

literaturarekiko zaletasuna edo

Dahl-en bizitza eta bere sormen

tuak eta jarduera bereziak.

interesa pizteko Roald Dahl-ek

gaitasuna

sortutako hainbat pertsonaia

ematen du erakusketa honek.

(Aylesbury,

ezagutzeko

aukera

erabiltzen dira museo honetan.

- The BFG movie. (“Erraldoi On Miragarria” filma). Uztailean estrei-

- The BFG in Picture. (House of

natuko da. Roald Dahl-en Erraldoi

Tremendous

Illustration, London). Quentin Bla-

on miragarria zinemara egokitu

Adventures at Tatton Park.

ke ilustratzailearen pertsonaiarik

eta zuzendu du Steven Spielberg

(Cheshire). Urriaren 2 arte dago

ezagunenaren irudiak. Erraldoi

zinemagileak.

- Roald

30 Behinola

Dahl’s

Roald Dahl, 100 urte

Haur eta Gazte Literatura - The Gremlins (1943)

Poesia (HGL) - Georgeâ&#x20AC;&#x2122;s Marvelous Medicine

- James and the Giant Peach (1961)

(1981). Georgeren medizina miragarria (1991)

- Charlie and the Chocolate Factory (1964). Charlie eta txokolate fabrika (1989) eta Charlie eta txokolate lantegia (1994, 2004, 2010)

- The BFG (1982). Erraldoi on mira-

magikoa (1993)

errebeldeak (2001). - Dirty Beasts (1983) - Rhyme Stew (1989)

garria (1989) - The Witches (1983). Sorginak (1990) - The Giraffe and the Pelly and Me

- The Magic Finger (1966). Hatz

- Revolting Rhymes (1982). Errima

Filmak

(1985). Jirafa, pelikanoa eta tximinoa (1991)

- Willy Wonka and the Chocolate

- Fantastic Mr Fox (1970).

- Matilda (1988). Matilda (1993)

- Esio Trot (1989)

- The BFG. (1989) (Telebista).

- The Minpins (1991)

- Danny, the Champion of the

Super-azeri (1993)

- Charlie and the Great Glass Elevator (1967). Charlie eta kristalezko igogailu erraldoia (1993). - Danny the Champion of the

- The Vicar of Nibbleswicke (1991).

Factory (1971)

World (1989)

Atzekoz aurrera hitz egiten zuen

- The Witches (1990)

apaiza (1995)

- James and the Giant Peac (1996)

World (1975). Danny Munduko

- Matilda (1996)

txapelduna (2004)

- Charlie and the Chocolate Fac-

- The Wonderful Story of Henry Su-

tory. (2005)

gar and Six More (1977). Henry

- Fantastic Mr. Fox (2009)

Sugarren

- Roald Dahlâ&#x20AC;&#x2122;s Esio Trot (Telebista-

ixtorio

miresgarria

(1994). - The Enormous Crocodile (1978) - The Twits (1980)

rako) (2014) - The BFG. (2016). Uztailean estreinatuko da zinematan.

Behinola 31

erreportajea

Roald Dahl

100 años

Este año 2016 no seremos los pri-

lectura a través de su obra. Así mis-

meros ni los últimos en recordar al

mo, nos es imposible pasar de alto

escritor gales Roald Dhal (Cardiff,

el cine y los títulos de Dahl que han

1916/09/13 – Oxford, 1990/11/23),

sido adaptadas para la gran pan-

en el centenario de su nacimiento.

talla. La profesora de universidad

Podríamos publicar todo un mono-

Iratxe Fresneda nos habla concre-

gráfico de la revista -incluso un libro

tamente sobre la adaptación al cine

entero- hablando sobre su obra,

del libro “Fantastic Mr. Fox” (El su-

pero hemos preferido recoger al-

perzorro).

gunas pinceladas. Para ello hemos

Roald Dahl

100 years

contado con la colaboración de dis-

Tampoco nos podemos olvidar del

tintos expertos y amantes de la obra

ilustrador Quentin Blake, el que más

de Dahl. Por una parte, el traductor

unido está a su obra y el que más li-

Manu López Gaseni nos habla de la

bros del galés ha ilustrado. Para ello,

obra de Dahl, traducida al euskera.

hemos recuperado un artículo pu-

Por otra, Miguel Asiain, profesor y

blicado en la revista Peonza (2005)

ex-presidente de Galtzagorri Elkar-

escrito por el ilustrador vasco Mikel

tea, nos ofrece algunas pautas y

Valverde, donde explica perfecta-

pistas para fomentar la afición a la

mente el peculiar estilo de Blake.

We won’t be the first or the last

among children and teenagers. And

among enthusiasts of Literature

while we are on the subject of Dahl,

for Children and Teenagers who

we simply have to mention the big

will be devoting space this year to

screen and the film which enjoyed

the work of the Welsh writer Roald

the most success on it: “Fantas-

Dahl (Cardiff, 13/09/1916 – Oxford,

tic Mr Fox” (adapted for Basque

23/11/1990). There is enough infor-

as “Super-azeri”). The expert Iratxe

mation to fill a monographic maga-

Fresneda has explained all the de-

zine, and a book for that matter, on

tails of the film to us.

the Welsh writer, but we just wanted

32 Behinola

to provide a few brushstrokes here.

And still on the subject of Dahl, we

Firstly, we have the comments ga-

cannot leave out Quentin Blake, the

thered by Manu Lopez Gaseni, the

great artist who gave most of Dahl’s

expert on Dahl’s books, and which

characters an image and who illus-

can be read in Basque. Secondly,

trated most of his books. We have

the teacher and former chairman

unearthed an article written for the

of the Galtzagorri Association Migel

Peonza magazine in 2005 by the

Asiain will explain to us how some

illustrator Mikel Valverde because he

of these reading materials can be

explains Blake’s style very well and

used to encourage a love of reading

what he achieved through it.

Haur eta Gazte Literatura Aldizkaria . 33. zenbakia . 2016ko ekaina.

Sormenez Alaine Agirre Jokin Mitxelena

Betile baten istorioa Hazka-mazka egiten dut begian, logurak azkura ematen didalako bihotzean, eta erdi-lo uzten; eta bihotzak, aldi berean, kili-kili begietan. Horregatik egiten dut harra-maz-maz-mazka begietan, esku itxiekin; hori egitean, nahiz eta begiak zarratuta eduki, su festak eta bekerekeak eta izarrak ikusten ditut. Halako batean, begiak igurtzi ondoren eskuak irekita, zer eta betile bat topatu dut esku-ahurrean! Putz eta putz eta puuuuuutz egin nahi dut, betilea hegan joan dadin, hegorik ez duen arren... sinetsi nahi baitut, hegalik gabe ere, egin daitekeela hegan.

Baina ez dut putz egin. Geldirik geratu naiz, eta gaua egin dut begiak gogor itxiz, eta arnasa patrikan gorde dut, eta bihotzari ere gelditzeko agindu diot: stop; izan ere, desio bat eskatu dut isilpean: â&#x20AC;&#x201C;Hel dadila betile hau Kattiren hatzeraino, haren bihotzean hazka egin dezan; logurak niri begietan egiten didan bezala. Eta orduan bai; orduan, tripa eta masailak eta sudurra airez puztu ditut, eta putz egin dut; pianissimo batean ez, baizik fortissimoan. Baina orduan, hain egin dut putz fuerte, hain-hain-hain fuerte, ezen betilea beldurtu egin den eta nire bi atzamarren arteko aireportuan geratu; kikilduta, aireratu gabe; hegazkinak ekaitza dagoenean nola, bada, hola. EGUBERRIA Eguberri eguberri ikatz beltzean sua berri gorri-gorri urregorri

Eta pentsatzen hasi naiz, nire betile hori, agian, lar kobardea dela Kattirengana joan eta musu bat eskatzeko, ni bezala. Baina istant horretan, haize zirimola bat etorri da itsaso urrunen batetik, olatu batek ekarrita-edo, eta berarekin eroan du betilea. Zirimolaren bihotzean joan da betilea, tartean hosto-zatiak, inurriak eta eguzki-izpiren bat zihoazela. Basamortu idorraren gainetik pasa da zirimola, eta harea-hondar batzuekin batera bereganatu du desertuaren beroa.

Gero ozeanoaren paretik iragan da zirimola, eta oskol zein algen usainarekin batera hartu du bere baitan kresalaren indarra. Ondoren zeru goienera igo da zirimola, eta izarren hautsarekin batera eskuratu du ilargiaren argia. Betilea Kattirengana heldu da azkenik, eta, konturatu denean, nigana etorri eta esan dit:

â&#x20AC;&#x201C;Zurea al da betile hau, KristiĂąe? Ezetz egin diot nik buruarekin, lotsaturik; baina berak badaki gezurra dela; orduan, begiak itxi ditu, eta musu bat eman dit, desertuaren beroa, kresalaren indarra eta ilargiaren argia dituen musua, bihotzeraino heldu zaidana eta logurak baino kili-kili eta azkura gehiago eragin didana.

Behinola 37

Maria Goikoak Batbirulau! app-a

Galtzagorri

Maria Goikoak Batbirulau! app saritua Euskara eta euskarazko irakurzaletasuna entretenimenduarekin uztartuta sustatuko duen aplikazio berri eta berritzailea sortu du Galtzagorri Elkarteak, Eusko Jaurlaritzako Hizkuntza Politikarako Sailburuordetzaren laguntzarekin; XXI. mendeko euskarrietara ekarri du Euskarazko Haur Literaturako klasiko bat, Anjel Lertxundi eta Antton Olariagaren Maria Goikoak batbirulau! . App honek 2015eko Gipuzkoa Appâ&#x20AC;&#x2122;s Lehiaketako lehen saria eskuratu zuen, â&#x20AC;&#x153;oso erabilgarria eta berritzaileaâ&#x20AC;? dela ebatsi zuen epaimahaiak.

38 Behinola

Galtzagorri albiste

Euskal Haur Literaturan hutsune

klasikoak

berrargitaratu

izan ere, www.galtzagorri.eus web

bat betetzea izan da “Maria Goi-

zen, Erein-Igela-Alberdania argitale-

gunean erabilgarri dago aplikazioa.

koak Batbirulau!” App-aren helbu-

txeen eskutik.

bilduman

rua; haurren artean irakurzaletasu-

Tradizioa eta modernitatea

na sustatzeko bide berriak urratzen

Bada, bost urte pasatu dira berrar-

hastea,

entretenimendua

gitalpen hartatik, eta euskaraz eta

Papera eta teknologia berriak uz-

eta Haur Literatura uztartuz. Modu

literaturarekin jolas egiteko hain au-

tartzea, tradizioa eta modernitatea

horretan, euskarri digitalen bidez

kera zabala eta aberatsa eskaintzen

batzea, literaturaz eta aisialdiaz

papereko liburuari entretenimendu-

duen liburuari osagai berri bat eman

euskaraz eta euskarri teknologiko

rako eta aisialdirako aukera berriak

nahian, liburuaren app-a sortu du

desberdinen bidez gozatzeko auke-

eskaintzen dizkio app honek.

Galtzagorrik, telefono adimendune-

ra berri bat eskaintzea, izan da app

jolasa,

tan, tabletatan eta ordenagailuan

hori sortzearen helburua. Dohainik

Galtzagorri Elkarteak, Eusko Jaurla-

liburuarekin jolas egiten jarraitzeko

eskura daiteke baina erabili ahal

ritzako Hizkuntza Politikarako Sail-

proposamen berriak eskainiz.

izateko ezinbestekoa izango da pa-

buruordetzaren laguntzarekin, eta

perezko liburua esku artean izatea.

Oreka Interactive enpresarekin bate-

Liburuaren berezko izaera jostariari

Horrela, teknologia berrien mun-

ra, XXI. mendeko euskarrietara eka-

eutsiz, jolaserako proposamen be-

duan murgiltzeko giltza bihurtu zaigu

rri zuen iaz Euskarazko Haur Litera-

rriak eta errealitate areagotuan bir-

jatorrizko obra. Jolasekin gozatzeko

turako klasiko bat, Anjel Lertxundi

sortutako irudiak biltzen ditu “Maria

eta liburuko hainbat orrialde erreali-

eta Antton Olariagak sortu zuten

Goikoak batbirulau!” app-ak: puzz-

tate areagotuan ikusi ahal izateko, ia

Maria Goikoak batbirulau! liburua.

leak, memoria-jokoak, hitz-jokoak,

ezinbestekoa da paperezko liburua

7 desberdintasunak bilatzeko jo-

esku artean izatea.

Lertxundik idatzi eta Olariagak ilustra-

koak, abestiak, 2.5D efektuko iru-

tuta, 80ko hamarkadan lau liburukitan

diak, eta bestelako hainbat joko.

Oraindik liburua ez baduzu esku

argitaratu ziren “Maria Goikoarenak”.

Androidetarako

iOS-erako

artean, liburutegietan edo ohiko

Baina XXI. mendean liburu-dendetan

bertsioan dohainik eskura daiteke

liburu-dendetan izango duzu es-

deskatalogatuta zeudela eta hainbat

bakoitzari dagokion saltoki birtua-

kuragai, eta, aplikazioa zuzenean

liburutegitan falta zirela ikusita, 2011.

lean. Horrez gain, ordenagailuan

Google Play edo iTunes-en deskar-

urtean Galtzagorri Elkartearen Klis-

ere jolas egin daiteke app honekin,

ga dezakezu. Horietara iristeko bi-

eta

Behinola 39

Maria Goikoak Batbirulau! app-a

Galtzagorriren hurrengo erronka Klis-klasikoak app-bilduma osatzea izango da. Liburu horiek osagarri izango dituzten app-ekin irakurzaletasuna sustatzen jarraitu nahi dugu modu erakargarri eta ludikoan.

deetako bat Galtzagorri Elkartearen

ma; Tom Sawyer-en abenturak (Itzul-

web gunean duzu; Maria Goikoak

penaren Euskadi Saria 2013); Elmer

app-aren ikonoaren ondoan Android

(bigarren argitalpena izan duena);

eta iOS sistemetarako ikono bana

Amattoren uzta; Haizea sahats ar-

aurkituko duzu. Hortik, zuzenean

tean eta Auskalo! Igarkizun eta aho-

Google Play edo Apple Store-ra hel-

korapiloak. Kalitatezkoak guztiak, bai

duko zara, eta bertatik dohainik des-

literatura aldetik, bai argitalpen eta

kargatu ahal izango duzu aplikazioa

diseinu aldetik.

zure mugikorrera edota tabletara. Bestela, web guneko app-aren iko-

â&#x20AC;&#x153;Maria Goikoak Batbirulau!â&#x20AC;? app-

noa klikatuta ordenagailuan bertan

-arekin liburu horientzako bide berri

zabalduko zaizu aplikazioa.

bat abiatu dugu eta hemendik aurrera, Galtzagorriren hurrengo erronka

Klis-klasikoak

euskarri

digitalean

Klis-klasikoak app-bilduma osatzea izango da. Liburu horiek osagarri izango dituzten app-ekin irakurzale-

Galtzagorri Elkarteak, Eusko Jaurlari-

tasuna sustatzen jarraitu nahi dugu

tzako Kultura Sailaren Hizkuntza Po-

modu erakargarri eta ludikoan, kalita-

litikarako Sailburuordetzaren lagun-

teari muzin egin gabe, eta, haur eta

tzarekin, 2011n sortu zuen haur eta

gazteengandik geroz eta gertuago

gazteei zuzendutako Klis-klasikoak

dagoen esparru batera gerturatuz:

euskarazko liburu-bilduma. Bilduma

multiplataforma erako aplikazio digi-

horretan, Haur eta Gazte Literatura-

talak.

ko klasiko unibertsalak eta euskarazko obra kanonikoen berrargitalpenak

Publiko zabala

argitaratu dira 2011n, 2012an eta

40 Behinola

2013an. Bederatzi liburu, guztira:

Maria Goikoak batbirulau! haurrek

Maria Goikoak batbirulau!; Pinotxo-

euren kasa nahiz helduen lagun-

ren abenturak; Indianoa; Txan fantas-

tzarekin irakurtzeko liburua denez,

Galtzagorri albiste

Galtzagorri Elkarteko kideak behean erdian saria eskuan dutela eta Gipuzkoa App’s 2015 lehiaketako beste sarituak, epaimahaikideak eta Markel Olano Diputatu Nagusia.

aplikazioa ere 4 eta 10 urte bitarte-

3. saria, 1.000 euro, Spyro NOW.

aurkezpenak entzun ostean, hartu

ko haurrentzat egokia da, bakarka,

Epaimahaia honako kideek osatu

zuen azken erabakia. Epaimahai-

lagunartean nahiz familian jolasteko

zuten: Garikoitz Agote Alberro, Gi-

kideen iritziz, “oso ondo eginda-

aproposa. Jolas gehienek, gainera,

puzkoako Foru Aldundiko Berrikun-

ko app-a da, oso erabilgarria eta

zailtasun maila desberdinak eskain-

tza Zuzendari Nagusia (mahaiburu);

berritzailea”. Hain zuzen ere, haien

tzen dituzte eta laguntza pantaila

Tomas Iriondo Astigarraga, GAIA;

balorazio irizpideetan indar gehien

ere badu.

Maite Goñi Eizmendi, Mondragon

zuena (baliagarritasuna, benetako

Unibertsitatea; Jesus Maria Perez

behar bati erantzutea, erabilera,

de la Fuente, EHU /UPV; eta Jesus

funtzionalitatea eta diseinua; eta

Maria Eizaguirre Arocena, Informa-

aurkezten den berrikuntza) Gal-

Gipuzkoako Foru Aldundiak 3. al-

zio eta Komunikazio Teknologia

tzagorriren app-ak ondo betetzen

diz antolatu zuen 2015ean Gipuz-

Berrien Sustapen Zerbitzua, Gipuz-

duela iritzi zioten.

koa APP’s lehiaketa. 2013an eta

koako Foru Aldundia.

Gipuzkoa App’s saria

2014an ere egin zen, baina Galtzagorri Elkartea lehen aldiz iaz aurkez-

Epaimahaiak sari-banaketa eki-

tu zen bere lehenengo app-arekin:

taldian bertan, hautagai guztien

“Maria Goikoak Batbirulau!” app-a. Guztira, 23 aplikazio aurkeztu ziren lehiaketara eta 6 iritsi ziren finalera. Sari-banaketa ekitaldian 6 finalistek euren app-a aurkeztu eta epaimahaiaren galderei erantzun behar izan zieten, ondoren epaimahaiak bere erabakia hartu zuen: 1. saria, 3.000 euro, Maria Goikoak Batbirularu! 2. saria, 2.000 euro, DinyPARK PMR.

Behinola 41

Maria Goikoak Batbirulau! app-a

app

“Maria

Goikoak

The Maria Goikoak Bat-

Batbirulau!” ha sido pre-

birulau! app receives an

miada

award

Galtzagorri ha creado la app “Ma-

The aim of the “Maria Goikoak

ria Goikoak Batbirulau!” con el

Batbirulau!”

objetivo de llenar un vacío dentro

by the Galtzagorri Association

de la Literatura Infantil y Juvenil

was to fill a gap in Basque Chil-

Vasca; proporcionar otras formas

dren’s Literature: to start explor-

de promover la afición a la lectura

ing new ways of encouraging a

entre los niños y niñas mezclan-

love of reading among children

do el juego, el entretenimiento

by combining play and entertain-

y la Literatura Infantil. Así, esta

ment with Children’s Literature.

app nos ofrece nuevas formas de

So through digital mediums, this

entretenimiento y lectura que po-

app is providing the book Maria

demos compartirlos con el libro

Goikoak Batbirulau!, written by

Maria Goikoak Batbirulau!, escrito

Anjel Lertxundi and illustrated by

por Anjel Lertxundi e ilustrado por

Antton Olariaga, with fresh possi-

Antton Olariaga.

bilities for entertainment and lei-

App

developed

sure. This app won first prize in the 2015 Gipuzkoa Apps Competition. The judges in the competition declared that it was “highly useable and innovative”.

42 Behinola

Maria Goikoak Batbirulau app-a

Euskarazko Haur Literaturarekin jolasteko aplikazioa Anjel Lertxundik eta Antton Olariagak sortutako istorio eta kantuekin gozatzeko beste modu bat

Irakurri . Jolastu . Gozatu

Eskuratu Maria Goikoak Batbirulau! liburua, deskargatu aplikazioa eta gozatu! Plataforma hauetan: www.galtzagorri.eus

Behinola 43

Badago ipuinik otsorik gabe?

lau eskutara

Ibon EgaĂąa

Inoiz baino hedatuagoa da, ziurrenik, ipuin tradizionalen eduki ideologikoarekiko eta haien aurrean hartu beharreko jarreraren inguruko kezka bitartekarien artean.

Gonapetik pistola atera, otsoa-

irauli ere, irakurketa ozenerako

dazketak Haur Literaturarako iturri

ri tiro egin eta haren larruz beroki

eta dramatizaziorako aukera ugari

oparoa izaten jarraitzen du, bes-

ederra egiten duen Txanogorritxo;

eskaintzen duten testu ezin musi-

telako moldeetan maizenik. Inoiz

ahizpaorde gaiztoei burua ezpataz

kalagoetan. Asmo ludikoz idatzi zi-

baino hedatuagoa da, ziurrenik,

mozten dien printzea eta harekin

ren eta irakurtzen diren lerro horiei

ipuin tradizionalen eduki ideologi-

ez ezkontzea nahiago duen Marie-

bazter guztietatik darie umorea:

koarekiko eta haien aurrean hartu

rrauskin; zazpi ipotxekin zaldi-las-

ipuin klasikoetako hizkuntza eta

beharreko jarreraren inguruko kez-

terketetan apustulari dabilen Edur-

hizkera kolokiala nahastetik dator

ka bitartekarien artean. Kezka ho-

nezuri; etxean bisitari izan duten

irribarrea, erreferente kultural gaur-

rretatik sortua da Cuatro Tuercas

Ile Kizkur neskatoa hartz-kumea-

kotuak sartzetik, mendeku espero-

argitaletxea eta haren Bazen bitan

ren mokadu bihurtzen duten hiru

gabekotik, exageraziotik edo ironia

bilduma, sustatzaileek hitz hauekin

hartzak... Ez dauzkate ahazteko

fin edo lodiagotik. Baita Quentin

aurkezten dutena: â&#x20AC;&#x153;Bazen bitan

milaka haurrek, ingeles hiztunek

Blake lagun zaharraren ilustrazioen

betidaniko ipuinentzako bigarren

bereziki, Roald Dahl-ek 1982an

estetika naif eta ganberrotik ere.

aukera bat da. Sexismorik gabe,

argitaratutako Revolting Rhymes

Presente du irakurlea ipuinotan

indarkeriarik gabe, desberdinta-

liburu honezkero klasikoko ipuin

Dahl-ek eta hari keinuak egiten

sunik gabe. Magikoak, jostaga-

bereziak. 2001etik euskal irakur-

dizkio maiz, jolas egiten du haren

rriak eta hezkidetzaren aldekoakâ&#x20AC;?.

leek ere eskura dute bitxi literario

igurikapenekin, eta ipuin klasikoa

Belen Gaudes eta Pablo MacĂas

hori, Errima errebeldeak izenburu-

ezagutzen duen haur irakurlearekin

bikoteak sortua da egitasmoa, be-

pean, Joseba Santxoren itzulpen

batera doa espero gabeko amaie-

ren seme-alabei ipuin tradizionalen

ederrean.

raraino.

mezu ideologikorik transmititu nahi

Sei ipuin klasiko hartu eta irauli

Idazlea jaio zenetik 100 eta liburua

daztea erabaki zutenean. 2014an

egin zituen Dahl-ek, hankazgora-

plazaratu zenetik 34 urte betetzen

abiatutako bildumak baditu honez-

tu, bertso-lerro neurtuz eta errimaz

direnean, ipuin tradizionalen berri-

kero bederatzi liburu, gaztelaniaz

ez zietela-eta, ipuinak eurek berri-

Behinola 45

Badago ipuinik otsorik gabe?

idatziak eta katalanera zein euska-

Bildumaren aurkezpenak aurre-

duak, printzearekin ezkontzeaz

rara itzuliak, guztiak ere Nacho de

ratu bezala, sexismoa, indarkeria

haratagoko

Marcosek ilustratuak.

eta

desberdintasunak

ametsik

baduten

ezabatu

Marierrauskineak, otsoari adarra

dira kontakizunetik; horren ordez,

jotzen dioten txerritxoak. Beha-

Gaudes eta MacĂas-en Bazen bi-

adiskidetasunari

elkarrekin

rrezkoa dugu haurren mundu

tan Txanogorritxo irakurtzea aski

partekatzeari jartzen zaio azpima-

sinbolikoak eta errepresentazioak

da bildumaren asmoez eta nondik

rra. Alabaina, eta bildumaren asmo

aberastea, malgutzea, berridaz-

norakoez jabetzeko. Txano gorri-

ideologikoak

arren,

tea. Baina berridazketa horiek,

dun neskatoa, basoan otsoa to-

kontakizun honek eta bildumako

eraginkortasunik izango badute

patzen duenean, paseoan jende

beste ipuinek sorrarazten didaten

eta literatura izaten jarraituko ba-

gehiegi dabilela-eta piztiari lo-ku-

galdera honakoa da: sexismoari,

dute, badute zer ikasirik Dahl-en-

luxka ez eragozteko desbideratu

matxismoari, indibidualismoari edo

gandik: haurra inteligentetzat eta

egiten da bere bidetik, eta, elkarri

indarkeriari aurre egin nahi badie-

konplizetzat duen kontamoldea,

barkamena eskatu ondoren, nork

gu, eta haurrak balio horietan hez

umoreari eta emozioari uko egiten

bere bideari jarraitzen dio. Otsoa

daitezen saihestu, gatazka horiek

ez dion literatura (izan beldurra,

amonaren etxera iristean, amona

literaturatik erauztea eta ez irudi-

haserrea, mendekua).

eta piztia aspaldiko lagunak direla

katzea ote da irtenbidea? Bestela

ohartuko da irakurlea, eta Txa-

esanda, nola erlazionatzen ditu-

Izan ere, literaturak, izango bada,

nogorritxori sorpresa bat ema-

gu, ideologiari dagokionez, mun-

beharrezkoa du gatazka. Ez dut

tearren mozorrotuko da otsoa

du erreala eta mundu sinbolikoa?

uste errealitatean izan badiren

amonaz. Otsoaren eta Txano-

Zein mundu sinboliko behar ditugu

gatazkak, diferentzia sozialak eta

gorritxoren arteko elkarrizketan,

errealitatea eraldatzeko?

botere-harremanak mundu sin-

eta

konpartitu

azkenik, hortz handiegiak ez dira

bolikotik desagerrarazteak haiek

izango neskatoa jateko, irribarre

Ez dut zalantzarik beharrezkoak

errealitatetik desagerrarazten la-

egiteko baizik.

ditugula ipuin klasikoen berridaz-

guntzen dutenik, eta inpresioa

ketak,

dut ideia ingenuo xamar horrek

46 Behinola

Txanogorritxo

ahaldun-

lau eskutara

Sexismoari, matxismoari, indibidualismoari edo indarkeriari aurre egin nahi badiegu, eta haurrak balio horietan hez daitezen saihestu, gatazka horiek literaturatik erauztea eta ez irudikatzea ote da irtenbidea?â&#x20AC;?

gidatzen dituela Haur Literaturako zenbait lan, Bazen bitan bilduma, besteren artean. Sexismorik ez irudikatzeak ez dio errealitatean izan baden sexismoari aurre egiteko tresnarik ematen haurrari. Ez ote da hain justu haurrak gatazken aurrean kokatzea, haiei aurre egiten trebatzen ikasteko modua? Esango

nuke

mundu

justua-

goaz, matxismoaz eta indarkeriaz gehiago esaten duela otsoaz nazkaturik tiro egin eta haren larruz janzten den Txanogorritxuk, gatazketatik

salbu

otsoarekin

irribarretsu meriendatzen duenak baino.

Behinola 47

iruzkinak

+2 ( 2 URTETIK GORA)

Izenburua: Adi, Otso Handi badator! Egilea: Émile Jadoul

Galtzagorri Elkartearen Irakurketa Mintegian eta Liburu Gaztea Batzordean irakurritako eta landutako liburuen iruzkinak biltzen ditu atal honek.

Itzultzailea: Idoia Arruti Errazkin Ilustratzailea: Émile Jadoul Argitaletxea: Ibaizabal, 2015

Album ilustratua da hau eta animalien ipuin batean oinarritzen da. Istorio alaia da, baina kezka puntu batekin. Otsoa eta beste animaliatxoak ezkutaketan ari dira jolasten. Otsoa banan-banan denak aurkitzen eta bere saski handian sartzen joango da. “Eta orain mahaira!” dioenean kezka piztuko da. Jan egingo al ditu, benetan? Ilustrazioak, Jadoul-en guztiak bezala, koloretsuak eta biziak dira, azal-hegalen bitartez bilaketa osatzen dutenak, argitalpena jolas-liburu bihurtuz.

48 Behinola

iruzkinak

Izenburua: Hotz egiten du, Hartz

Izenburua: Nor da zomorro hau?

Izenburua: 1,2,3 mugi!

Handi

Egilea: Carmen Queralt

Egilea: Alain Crozon

Egilea: Ă&#x2030;mile Jadoul

Itzultzailea: Xabier Olaso

Itzultzailea: Aztiri itzulpen

Itzultzailea: Idoia Arruti Errazkin

Ilustratzailea: Carmen Queralt

zerbitzuak

Ilustratzailea: Ă&#x2030;mile Jadoul

Argitaletxea: Pamiela etxea,

Ilustratzailea: Alain Crozon

Argitaletxea: Ibaizabal, 2015

Kalandraka, 2014

Argitaletxea: Ttarttalo, 2014

Kartoi gogorrean ertz biribilduekin

Kartoi gogorreko orriak dituen libu-

Jolas liburu hegalduna da, hain-

egindako album ilustratua da hau;

ru honetan denak desberdinak ga-

bat oinarrizko kontzeptu aurkezten

hegalduna. Laguntasuna ardatz

rela aldarrikatzen da, eta aniztasun

dituena. Hala nola: gorputz atalen

duen ipuin bat kontatzen da ber-

hori onartzera gonbidatzen gaitu.

izenak, zenbakiak, nozio espazia-

tan, tonu eredu-emailean. Elurra

Hainbat zomorrok itxura, tamaina

lak (gora, behera, ezker, eskuin),

ari du eta hotz handia egiten du

eta forma desberdinak dituztela

ekintzak (mugitu, atera, sartu, ireki,

basoan.

etxera-

erakusten digu. Azken orrian, libu-

itxi). Ilustrazioetan oinarrizko hiru

ko bidean hiru aldiz geratu behar

Hartz

ruko protagonista bera dela kontu-

koloreak konbinatzen ditu, irudi

izan du, hotzez dardarka dauden

ratuko da irakurlea.

sinpleak, koloretsuak eta atsegi-

animaliatxoak

Handik

jasotzen.

Lehen-

nak osatuz. Mugimendua adieraz-

dabizi, untxitxo bat jaso du bere

Ilustrazioetan collagearen teknika

kapelaren barruan; gero, bi txita

darabil. Koloreak apalak dira, bai-

bufandan bildu ditu, eta azkenik

na bere apaltasun horretan kon-

hiru sagu saski barruan. Animaliak

trasteak lortzen ditu.

teko hegalak erabiltzen ditu.

hotzetik babestuta onik helduko dira hartzaren etxera. Ilustrazioek asko laguntzen diote narrazioari, osagarriak dira. Hegalen azpian ezkutuan agertzen dira hartzak jasotzen dituen animaliatxoak.

Behinola 49

iruzkinak

( 4 URTETIK GORA)

( 6 URTETIK GORA)

Izenburua: Hartzak

Izenburua: Etxeko saguak

Izenburua: Neuk sendatuko zaitut, tigre

Egilea: Ruth Krauss

Egilea: XosĂŠ Manuel Gonzalez

Egilea: Janosch

Itzultzailea: Manu LOpez Gaseni

Itzultzailea: Xabier Olaso

Itzultzailea: Ainhoa Irazustaba-

Ilustratzailea: Maurice Sendak

Ilustratzailea: Natalia Colombo

rrena Barriola

Argitaletxea: Pamiela-Kalandraka,

Ilustratzailea: Janosch

2015

Argitaletxea: Pamiela-Kalandraka, 2015

Album

ilustratua

bidez,

jelosia,

jolasaren

Ipuin honen egitura testu errima-

Hartz Txiki eta Tigre Txikiren bildu-

adiskidetasuna,

da;

dun kateatua da. Tonu alaian sagu

mako laugarren abentura da hau.

hartz-panpinak... bezalako gaiak

familia baten abenturak kontatzen

Adiskidetasuna da abiapuntu au-

agertzen dituena. Zakurrak muti-

zaizkigu. Mendi batean hasiko

rrekoetan bezala. Oraingoan elkarri

koari lotarako duen hartza kentzen

dute bidaia, etxe batera iritsiko

laguntzeak dituen onuren inguruko

dio, eta mutikoa zakurraren atzetik

dira, han jaten hasiko dira, etxeko

istorioa eskaintzen digu. Tigre Txi-

joaten da harrapatu nahian. Bi-

katua konturatzen den arte; bere

kia gaixo jartzen da, eta bere lagun

dean hainbat hartz ikus daitezke:

miauek etxekoak esnatuko dituz-

Hartz Txikiak etxera eraman, eta

nekagaitzak, aberatsak, muturbel-

te, goizaldean oilarra kukurrukuka

oso ondo zaintzen du. Baina tigrea

tzakâ&#x20AC;Ś Azkenean, mutikoak hartza

hasiko da, eta saguek ihes egingo

ez denez sendatzen, animalientza-

lortzen du, baina zakurrak tranpa

dute. Ilustrazioak koloretako arka-

ko ospitalera eramaten dute. Azke-

egin eta haurrarekin sartuko da

tzez eginak dira, kolore bizikoak

nean, ebakuntza txiki bat egin eta

ohean.

eta alaiak.

Tigre Txikia sendatu egiten da. Bere lagun guztiak bila joan, eta denek tigre txikia etxera eramaten dute. Janosch-en ilustrazioek, ohi bezala, testuari goxotasun handia ematen diote.

50 Behinola

iruzkinak

Izenburua: Aurretik ondoren

Izenburua: Untxiaren alegia

Izenburua: Arbi erraldoia

Egilea: Anne-Margot Ramstein

Egilea: Lynne Benton

Egilea: Alexei Tolstoyren istorio

Itzultzailea: Ttarttalo

Itzultzailea: Ihintza Elsenaar

batean oinarrituta

Ilustratzailea: Matthias Aregui

Ilustratzailea: Fred Blunt

Itzultzailea: Ihintza Elsenaar

Argitaletxea: Ttarttalo, 2014

Ilustratzailea: Georgien Overwater Argitaletxea: Ttarttalo, 2014

Testurik gabeko album grafikoa

Fabula eran osatutako narrazio la-

Kateatzen den istorioa da, ipuin

da. Orriz orri, irudiz irudi, bidaia

burra biltzen du letra larriz idatzi-

klasikoen taldean kokatuko ge-

poetiko bat proposatzen du. Has-

tako liburu honek. Untxi bat triste

nukeena. Elkarri laguntza eskainiz

tapenetan dibulgazio-liburu soila

dago bere etxean espazio gutxi

familia batek arbi erraldoi bat lurre-

dirudi, prozesuen agerpen grafikoa

duelako eta hontz jakintsuaren-

tik ateratzea lortuko du. Lehengo

eskaintzen duelako: beldarra txi-

gana hurbilduko da aholku bila.

saiakeran aita bakarrik arituko da,

meleta bihurtzen da; harri batetik

Haren aholkuak jarraituz egoera

baina atera ezin duenez, etxeko

eskultura bat sortzen da; ardiaren

bitxietan aurkituko da untxia. Ilus-

guztiak joango zaizkio bata bes-

ilea artile bihurtzen da; txita txikia,

trazioek, bi orrialde hartzen dituz-

tearen atzetik laguntzera. Ilustra-

beltxarga; egunaren ondoren gaua

tenak, narrazioari laguntzen diote.

zioek testuan agertzen ez den

dator, eta gauaren ondotik, egu-

informazio gehigarri asko ematen

na.... Baina azalpen horien atzean,

dute, eta, testuaren tonu umore-

fikziorako bidea dago. Irudi guztiak

tsuarekin bat datoz maisuki.

katean jarri ezkero, narrazio literarioa eta zientifikoa txirikordatu egiten dira.

Behinola 51

iruzkinak

+8 ( 8 URTETIK GORA)

Izenburua: Familia giroan

Izenburua: Nora joan da aitona?

Egilea: BĂŠatrice Boutignon

Egilea: Alaine Agirre

Itzultzailea: Aztiri itzulpen

Ilustratzailea: Maite Gurrutxaga

zerbitzuak

Argitaletxea: Elkar, 2014

Ilustratzailea: BĂŠatrice Boutignon Argitaletxea: Ttarttalo, 2014

Asmo pedagogikoa duen jolas li-

Narrazio errealista da. Tonu hurbil eta gozoan aitona baten makaltzea eta

buru irudiduna da. Bi-orriko bakoi-

heriotza deskribatzen zaizkigu, bere bilobaren begietatik. Ikerrek, haur

tzean animalien hiru familia des-

narratzaileak, betidanik izan du harreman estua aitonarekin. Iker handi-

berdin aurkitzen ditugu, hainbat

tzen ari den heinean, aitona zahartzen eta memoria galtzen ari da. Iker

egoeratan, eta, gainean testu des-

ez da egoeraz erabat jabetzen, eta aitona bromatan ari delakoan dago.

kriptibo bana daukate, zein zeine-

Bukaeran saminari aurre egin beharko dio Ikerrek. Ilustrazioak erreali-

na den adierazi gabe. Proposatzen

tatea irudikatzen du baina figurak eta hainbat elementu luzatuz, horrela

den erronka deskribaketak eta iru-

errealitatea eta aitonaren buruan sortzen ari den desoreka irudikatuak

diak lotzea da. Baina, familia ere-

gertatzen dira. Kolore aukera paregabea: grisak, granateak, doratu eta

du desberdinak ikusten ditugunez,

berde oliba behin eta berriz agertzen den mantatxoan. Paleta honek giro

zeharka familia aniztasunaren kon-

goibela indartzen du.

tzeptua sustatzen da: familia ugariak, guraso bakarrekoak, bi amek edo aitek osatuak, umerik gabeko bikoteak, eta abar. Ilustrazioa lana koloretsua da, eta orrialde osoak bete gabe ere, oso ondo islatzen dute hitzez adierazten dena.

52 Behinola

iruzkinak

Izenburua: Ibiltzaile onaren

Izenburua: Ikaro

eskuliburua

Egilea: Federico Delicado

Egilea: Raimon Juventeny

Itzultzailea: Fernando Rey Escalera

Itzultzailea: Jose Angel Irigaray

Ilustratzailea: Federico Delicado

Ilustratzailea: Raimon Juventeny

Argitaletxea: Pamiela-Kalandraka, 2014

Argitaletxea: Pamiela-Kalandraka eta Pol-len Edicions, 2014

Eskuliburu labur bat da hau, ibil-

Album ilustratu honetan bi planotan oinarritutako istorioa kontatzen da. Kolo-

tzaile ona izateko hogei gomendio

re hits hotzean dago ilustratua planoetako bat, eta bertan haur bat harrera-e-

ematen dizkigun album bat. Gaia,

txe batean dago, bakarrik. Bertako langileek haurra galdekatu egiten dute,

izenburuak dioen bezala, ibiltzaile on

gurasoak eta senideak non dituen, baina haurraren erantzunak ez ditu kon-

bat izateko kontuan hartu beharre-

bentzitzen, fantasiaz beteriko kontakizuna delako.

koak adieraztea da eta ibiltzaile on batek egiten dituen gauzak zerren-

Istorioaren beste planoan, koloretsua eta alaia, haurraren bizitza agertzen da.

datzen ditu modu sinple batean, 20

Haurrak esaten digunez, bere familiako kideak hegazti bilakatzen dira, meta-

urratsetan. Ilustrazioek aipatutakoa

morfosi bitxi baten ondorioz. Hala gertatzen zaio, aitari, hala amari, eta bera

irudikatzen dute. Tonua lasaia da â&#x20AC;&#x201C;

ere zain dago, hegoak noiz irtengo. Kontakizunaren bi planoak bateraezinak

hain zuzen hori aldarrikatzen baitu

dira, haurraren bertsio fantastikoa onartu ezean...

obrakâ&#x20AC;&#x201C;. Hitzaurrea Slow filosofiaren bultzatzailea den Carl HonorĂŠ ka-

Ilustrazioak oso adierazgarriak dira. Bai egoera erreala bai haur horrek senti-

zetariak egin du. Ilustrazioek ere la-

tzen duena, oso ondo transmititzen dute koloreen bitartez.

saitasuna transmititzen dute, kolore okreak erabiliz orrialde osoak bete-

VII. Nazioarteko Compostela Saria eskuratu du Federico Delicadoren lan eder

tzen dituzte.

honek.

Behinola 53

iruzkinak

+10 ( 10 URTETIK GORA)

Izenburua: Alizia herrialde miresgarrian Egilea: Lewis Carroll Itzultzailea: Manu LOpez Gaseni Ilustratzailea: John Tenniel Argitaletxea: Pamiela, 2015

Klasiko honen 150. urteurrena dela eta, Pamielak lan bikaina egin du euskal irakurleok liburu ezagun honen bertsio ederra izan dezagun. Aipatzekoa bestalde, Manu Lopez Gasenik egindako itzulpen-lana. Abenturazko ipuin fantastikoa da. Gogoeta, grina, pertsonen arteko harremanak, obedientziaâ&#x20AC;Ś dira gaiak. Tonua umoretsua da, komikoa sarritan. Alizia izeneko neskatila bat da protagonista, eta, lo-kuluxka egin bitartean, amets fantastikoa eta bitxia bizitzen du, zentzumenez betetakoa. Berak oso erreal ikusten du eta sentitzen du gertatzen ari zaiona; amaierara arte irakurleak ere guztiz sinetsi ohi du benetan egin duela jauzi lurralde miresgarri batera. Lurralde horretako gizartean, pertsonak eta animaliak elkarrekin bizi dira; untxi zuria, ikarak hartutako Sagua, Martxoko Erbia, Errege eta Erregina, Txerrikumea eta Dukesa, Grifoa eta haren karrankak, Sugandila, Sasi-dortokaâ&#x20AC;Ś Ilustrazioak orain dela 150 urtekoak dira. Zoragarriak dira, bai koloretan, bai zuri-beltzean. Oso ondo laguntzen diote istorio fantastikoari.

54 Behinola

iruzkinak

Izenburua: Akim ihesi Egilea: Claude K.Dubois Itzultzailea: Aztiri itzulpen zerbitzuak Ilustratzailea: Claude K.Dubois Argitaletxea: Ttarttalo, 2014

Album eran sortutako ipuin errealista da, eta gaia gaur egun hainbeste entzuten dugun â&#x20AC;&#x153;gerraâ&#x20AC;?. Tonua samina da. Ilustrazioek asko laguntzen dute gaia eta tonu samin hori lotzen. Akimen istorioa kontatzen zaigu: haren etxea bonbardatzen dute, eta etxe eta familiarik gabe geratzen da. Familia bilatzen saiatzen da, baina ez du ezagunik ikusten. Halako batean, emakume batek eskutik heltzen dio. Hiru egun pasatu ondoren soldaduak etortzen dira, eta berarekin eramaten dute. Lanean jartzen dute, zerbitzatzen. Handik korrika alde egiten du, bidean iheslari talde bat aurkitu, eta haiekin geratzen da. Aurrerago laguntza humanitarioa daraman kamioi bat aurkitzen dute, eta iheslarientzako eremu batera eramaten dituzte. Han seguru sentitzen da, baina etxekoak falta zaizkio. Egun batean, kanpalekuko arduradunek haren ama aurkitu dutela esaten diote.

Behinola 55

iruzkinak

+12 ( 12 URTETIK GORA)

Izenburua: Argiaren alaba Egilea: Yolanda Arrieta Malaxetxebarria Argitaletxea: Denonartean, 2015

Mirarik hamazazpi urte ditu, aita amerikarra eta ama euskalduna. Estatu Batuetan bizi arren, ama eta izeko Amaia jatorri euskalduna mantentzen saiatu dira, betidanik, eta horregatik moldatzen da primeran euskaraz. Etxean beretzat antolaturiko planei aurrea hartuz, izeko Amaiarekin igaroko du 2013ko uda, aitita-amamen lurraldean. Era bitxi batean, ordea: denboran salto eginez, bi mende eta laurden aurretik, bertan hazitako neska idazle baten bizimoduan murgildu ahala, datuak fikzio bihurtzen hasiko dira. 2015eko Haur eta Gazte Literaturako Euskadi Saria jaso zuen liburuak. Bizenta Mogel Elgezabal idazlearen biografia fikzionatua da Arrietaren lan hau. Liburu honek bi planotan garatzen den eguneroko baten itxura du. Bi plano horietako batean Bizenta Mogelen bizitza kronologikoki agertzen da; bestean, egileak obra hau osatzeko egindako ikerketaren kronika fikzionatua dator. Bizitzara eta bizimodura hurbiltzea izan da, datu errealetan oinarritutako fikzio baten bidez, fikzio-prozesua bera delarik ardatz eta eragile.

56 Behinola

iruzkinak

Izenburua: Catherine Certitude Egilea: Patrick Modiano Itzultzailea: Juan Luis Zabala Ilustratzailea: Jean-Jacques SempĂŠ Argitaletxea: Erein, 2015

Patrick Modiano 2014ko Literatura Nobel Sariaren haurrentzako lanik ezagunena da Catherine Certitude. Narratzailea Catherine bera da. Egun, New Yorken bizi da eta Parisen igarotako haurtzaroa kontatzen du: dantza ikaslea izan zeneko garaiak oroitu eta distantziak ematen duen urruntasunetik kontaketa goxoa eta zehaztasunez beteriko narrazioa harilkatzen ditu. 1960ko hamarkadako Parisko istorio txikiak, lekuetako xehetasunak eta pertsonaiak deskribatzen ditu. Aitak biltegi batean egiten du lan. Ama, berriz, New Yorken bizi da, dantza-eskolak ematen. Eta ama bezalako dantzaria izatea du amets. Dantza egiteko betaurrekoak kentzera behartua, Catherinek bi modutan bizi ahal izatearen abantailak deskubritzen ditu: betaurrekorik gabe mundua leku goxoa, leuna eta lanbrotsua da. Betaurrekoekin, berriz, mundua toki gogor eta zehatza da. Catherineren aita ere betaurrekoduna da, eta alabarekin sentsazio berbera konpartitzen du; bizitza gogorra izanda ere, munduari bi modutara begiratu ahal zaio. Konparazio polita dago istorioaren muinean. Ilustrazioak SempĂŠrenak dira, akuarelaz eta arkatzez egindako irudi zoragarriak. Begirada iradokitzailea nabari da guztietan. Gehiago: www.galtzagorri.eus/euskara/argitalpenak

Behinola 57

iruzkinak

Liburu Gaztea 2016-2017 Book Trailer Lehiaketarako liburu hautatuak Izenburua: Oz-eko Azti Harrigarria

Dorothy Kansasen bizi da, osaba-izebekin eta Ttotto txakurrarekin. Zi-

Egilea: Lyman Frank Baum

kloien erauntsi gogorrei aurre egitera ohituta daude Kansaseko bizilagu-

Itzultzailea: Juan Kruz Igerabide

nak. Baina halako erauntsi batean Dorothy eta txakurra harrapatuko ditu

AZALA: Elena Odriozola

zikloiak eta leku ezezagun batean agertuko dira. Bidaia baten hasiera

Argitaletxea: Denonartean, 2015

da. Bidaia horretara hainbat bidelagun batuko zaizkio: lehoi izutua, garunik gabeko txorimaloa eta latorrizko aizkolari bat zeinak ez daukan bihotzik. Oz-eko Azti Hagarriarengana doan bidaia da. Bakoitzak eskaera bat dauka harentzat: Dorothyk etxera itzuli nahi du, lehoiak adorea nahi du, txorimaloak garuna eta latoizko aizkolariak bihotza. Txakur bat ere badoa bide horian aurrera: Ttotto, Dorothyren txakurra. Iritsiko dira Oz-eko Aztiarengana eta jabetuko dira dena ez dela dirudiena, ezta espero dugun bezala ere, agian, bila gabiltzan hori barruan dugulako. Nobela zoragarria da. Igerabidek bikain itzulia, Elena Odriozolaren azal ederrarekin.

Izenburua: Krokodiloa ohe azpian

Alberdania argitaletxeak 2002an argitaratutako liburua berrargitaratu

Egilea: Mariasun Landa

du Erein argitaletxeak. Bere garaian Antonio Maria Labaien Saria irabazi

Ilustratzailea: Antton Olariaga

zuen Mariasun Landak narrazio honekin.

Argitaletxea: EREIN, 2015 Protagonista gizon arrunt bat da: J.J. Izena bezain arrunta da bere bizitza osoa. Lana, etxea, zaletasunakâ&#x20AC;Ś bizitzeko behar den guztia dauka. Edo hori uste du berak, ez baitu arazo larririk ikusten. Horregatik, eguneroko bizimoduarekin itsu aurrera jarrai ez dezan, krokodiloa agertu zaio ohe azpian, zer falta zaion kontura dadin. Eta ez da ametsa, krokodiloa hortxe baitago eta ez baita berehalakoan joango. Protagonista pertsona arrunta da, baina bakardadearen sintomak ikusgarri bihurtu zaizkio zerbait egin dezan. Liburu honekin, Mariasun Landak Espainiako Haur eta Gazte Literaturako Sari Nazionala lortu zuen 2003an. Orain arte sari hori eskuratu duen euskal idazle bakarra da Landa. 58 Behinola

Informazio gehiago: www.galtzagorri.eus/liburu-gaztea

Izenburua: Kortsarioen ostatua

Sei ataletan banatuta dago liburua, egitura errepikatu honekin: atalaren

Egilea: Dani Fano

portada ilustratua; 6-8 orrialdeko komiki bat kortsarioen abenturekin;

Ilustratzailea: Guillermo Gonzalez

azken orri bat abentura harilkatzeko erabili diren historiako pasarteen

Argitaletxea: Ikastolen Elkartea, 2015

agerpenarekin, eta itsasgintza azalpenekin, informazio guztia hainbat testu multzotan banatuta. Azalpenak jasoak direnez, eta gidoiak eskatzen duenean pasarte gordinak agertzen direnez, nerabe eta helduen neurrikoak dira atal guztiak. Ilustrazio lanean garaiko ezaugarrien errepresentazio fidela egiten saiatu dira, xehetasun txikienetan ere. Bibliografiak eta ematen dituzten azalpen ongi dokumentatuek lana zintzo eta zorrotz egin dutela adierazten dute.

Izenburua: Kalte gabeko jokoak

Institutuan dagoen Sebastianek bideo-jokoak frogatzea du lanbide;

Egilea: Ricardo Gomez

gehienak, hegazkinak eta armak gestionatzen jakiteko estrategiak dituz-

Itzultzailea: Aitor Arana

tenak. Baina errealitatean, bere inguruko inork ez daki bere ogibidearen

Argitaletxea: Ibaizabal, 2015

berri. Mundu birtualean â&#x20AC;&#x153;Hiltzaileâ&#x20AC;? ezizenez ezagutzen duten arren, familian eta lagunartean bere pertsona kokatzeko kezkak ageri ditu; beste edozein gaztek bezala. Sebastianen iritziz, mundu erreala bideo jokoena baino zailagoa, krudelagoa eta latzagoa da; bideo-jokoak kalte gabeko jokoak dira eta arazoetatik ihes egiteko kontsolamendu ezin hobea. Gaztearen bizitza zibernetikoa irakurri bitartean, eleberriak, lurralde musulman baten egoera militarraren pasadizoak tartekatzen ditu. Istorio birtualari kutsu erreal bat emanez; hausnarketarako gai interesgarria jartzen du mahai gainean.

Behinola 59

iruzkinak

Liburu kuttunak

Lourdes Auzmendi

Izenburua: Krokodiloa ohe azpian Egilea: Mariasun Landa Ilustratzailea: Antton Olariaga Argitaletxea: Alberdania, 2002 / EREIN, 2015

Idazle kuttun baten liburu kuttun bat: Mariasun Landak Krokodiloa ohe azpian liburuan askotan erabiltzen duen umore fina darabil, irribarrea ezpainetaratzen duena, baina batzuetan irribarrea ezpainetan lehertu eta algara bihurrarazten digu. Esango nuke lerro hauek idazteko berriro irakurri dudanean are barre gehiago egin dudala. J.J. protagonistaren haluzinazioak bereak bezalako beste haluzinazio batzuk dauzkan neska baten maitasunak sendatuko ditu. Bataren krokodiloak zapatak jaten ditu; bestearenak, berriz, erlojuak. Zuka eta hika formak tartekatuz, hizkuntza samurra bezain bizia darabil. Aurrekoak guztiak gehi Antton Olariagak marraztutako krokodilo trastornatu eta protagonisten marrazki iradokitzaileek benetako liburu ahaztezina bihurtzen dute.

60 Behinola

iruzkinak

Zuzenketa Behinolaren 32. zenbakian, atal honetan, Lourdes Auzmendiren izenean argitaratu ziren liburuen iruzkinak (Altxor Uhartea eta Amattoren uzta) ez ziren Lourdes Auzmendiren liburu kuttunenak. Haiek Patxi Zubizarretari zegozkion. Honako hauek dira Lourdes Auzmendiren kuttunak: Krokodiloa ohe azpian eta Bitxilandiako animalia miresgarriak.

Izenburua: Bitxilandiako animalia miresgarriak Egilea: Stefano Benni Itzultzailea: Koldo Biguri Ilustratzailea: Pirro Cuneberti Argitaletxea: Erein, 1992 Irudimena garaile! Horrelako oihu bat jaurtitzen da liburu hau eskuetan hartu eta orriak pasatzen hastearekin batera. Bitxilandia izeneko uharte magiko batean kokatuta dago, non animaliak eta landareak dauden. Protagonisten izenek irakurri (Nordasaurioa, Kakoreina, Sagutxo kakatia, Rock&roilarra) eta haien marrazkiak ikustearekin hasten zara girotzen, baina bakoitzaren deskribapena irakurri behar da benetan irudimena aske utzi eta gozatzeko. Itzultzaileak egilearen umorea euskarara ekartzeko seguru lan handia egin behar izan zuela, baina jolas franko ere egin eta ongi pasatuko zuen izenak asmatzen bakarrik. Bizi ditugun garai hauetarako ongi letorkiguke adibidez bertako pertsonaia bat: Dortokutxa, zeinari ematen dizkioten uhartean denek beraien mailegu, negozio eta zorren berri, eta hark erregistratu egiten ditu banketxe bat bailitzan. Gogoratzen da 1942an Cristobal Colonek ehun banana hartu zituela zorretan, baina inoiz ez zituela ordaindu.

Behinola 61

Alaine Agirre Garmendia Alaine Agirre Garmendia (Bermeo, 1990). Liburu hauek argitaratu ditu Haur Literaturan: Nire potxolina maitea, Letra txarra daukat eta zer?, Nora joan da aitona, Bihotza lo daukat eta zer?, Hau ez da zoo bat (Lizardi Saria), Txokolatezkoa izan nahi nuke; eta bidean da Martin, Maite Gurrutxagarekin batera egindako albuma eta La-

Kolabo ratzai leak Mila esker, zenbaki honetan parte hartzeagatik.

zarillo Saria eskuratu duena. Helduentzat, berriz, bi eleberri kaleratu ditu: Odol mamituak eta X hil da, 2016an, Gipuzkoako Liburu Denden Elkarteak banatu ohi duen Zilarrezko Euskadi Saria lortu du eleberri horrekin.

Ibon EgaĂąa Etxeberria Urnietan jaioa, 1981ean. Euskal Filologian doktorea da eta Hizkuntzaren eta Literaturaren Didaktika Saileko irakaslea EHUn, Donostiako Irakasleen Unibertsitate Eskolan. Euskal literatura garaikideaz hainbat lan argitaratu ditu. Prentsako literatura kritikan jardun du 2001etik eta kritika literarioa hartu du aztergai Izan gabe denaz. Hogeita hamar urte hedabideetako euskal literatur kritikan liburuan (2014). Galtzagorriko zuzendaritza-batzordeko kidea da, eta elkartearen hainbat egitasmotan parte hartu du, Klis Klasikoak bildumaren koordinazioan, besteak beste.

62 Behinola

Iratxe Fresneda

Lourdes Auzmendi Aierbe

Iratxe Fresneda Delgado Ikus-entzunezkoen Komuni-

Lourdes Auzmendi (Ataun, 1956) Filosofian eta Itzul-

kazioa Doktorea da eta Euskal Herriko Unibertsitateko

pengintzan lizentziatua, kazetari-lanetan ibili zen

Gizarte eta Komunikazio Zientzien Fakultateko Ikus-en-

Zeruko Argian lehendabizi eta Euskadi Irratian gero.

tzunezkoen Komunikazio eta Publizitate Saileko irakaslea.

1987an, EIZIEren (Euskal Itzultzaile, Zuzentzaile eta

“Emakumearen estereotipoak Lars von Trier-en zinema-la-

Interpreteen Elkartea) sortzaileetako bat izan zen,

netan. Medea. Breaking the waves. The idiots. Dancer in

eta elkarte horretako lehendakari ere bai aldi batez.

the dark. Dogville” bere doktore-tesiak Eusko Jaurlaritzaren

2001etik 2009. urtera bitartean Euskal Herriko Uni-

Ikerketa eta Zientzia Politika Sailaren beka eskuratu zuen.

bertsitatean irakasle aritu zen lanean, Itzulpengin-

Renoko (AEB) University of Nevada unibertsitateko eta

tzako lizentziaturan. Eusko Jaurlaritzako Euskara

Suediako Lund University unibertsitateko Film Studies Sai-

Sustatzeko zuzendari eta, ondoren, Hizkuntza Po-

leko irakasle bisitaria izan da. EHUko Ikasketa Feministak

litikarako Sailburuorde izan zen Patxi Lopezen lege-

eta Generokoak Masterrean irakasle da eta RIVIC sareko

gintzaldian.

kide (Red Interdisciplinar Internacional sobre las Verdades de la Imagen Hispánica Contemporánea). Radio Euskadi (EITB) irratiko hainbat programa kulturalen zuzendaria eta gidoilaria da, Gara eta Bilbao egunkarietako zutabegilea eta, gaur egun, komunikabide, zinemagile eta zinemarekin lotutako erakunde anitzekin kolaboratzen du.

Jokin Mitxelena Erice

Manu Lopez Gaseni Bilbon jaioa, 1961ean. HGLren alorreko ikertzaile, irakasle, idazle eta itzultzailea da. UPV/EHUko irakasle titularra da, eta Haur eta Gazte Literatura eta Literatura Itzulia ikertu ditu batez

Donostian1962an jaioa. Arte Ederren ikasketen azken

ere. Horren emaitza dira, besteak beste, Euskarara itzulitako

urteetakoak dira haren lehen lanak. Irakaskuntzan ha-

haur eta gazte literatura (2000), Autoitzulpengintza euskal haur

mar urtez jardun ondoren, Alemaniako Koblenza hirira

eta gazte literaturan (2005), Literaturak umeei begiratu zienean

mugitu zen, 1995ean bere familiarekin. Ordurako fin-

(2006), 90eko hamarkadako haur eta gazte literatura (2005)

katu xamarra zeukan bere ahalegina Euskal Herriko

eta XXI. mende hasierako haur eta gazte literatura (2011), az-

argitaletxe gehienetan. Harrezkero marrazkigintza du

ken biak Xabier Etxanizekin batera. Galtzagorrik 2004an ar-

bere bizibidea, ilustratzaile modura eta bere testu pro-

gitaratutako Panorama de la literatura infantil y juvenil vasca

pioen egile bezala ere bai apika, Espainia, Alemania

actual obraren editorea izan zen, eta Behinola aldizkariaren

eta Austriako argitaletxeentzat. Juul Saria sortu zene-

lehen koordinatzailea eta sortzaileetariko bat. Idazle bezala,

tik, banatu den urte guztietan, ilustratzailerik gogo-

Jaun agurgarria (1993), Urrutiko intxaurrak (1995), Gogoa lege

koenetakoen artean aukeratu dute Ikastolen Elkarteko

(2005) eta Paperezko bizitzak (2011) eman ditu argitara, beste

haurrek. Etxepare Saria jaso du birritan, 2007an eta

batzuen artean. Itzultzaile gisa, Lewis Carroll-en obren euska-

2015ean. 2010ean Ilustrazioaren Euskadi Saria jaso

ratzailea da: Alizia herrialde miresgarrian (2015), Alizia haurren-

zuen.

tzat (2004) eta Ispiluan barrena (1990). Behinola 63

kolaboratzaileak

Migel Anjel Asiain

Mikel Valverde Tejedor

Iruñean sortua. Gaur egun Gaskuen (Odieta) bizi da.

Gasteizen jaioa, 1966an eta bertan bizi da. Arte Ederretan

Erdalduna sortzez, euskalduna hautuaz. Opusen ikasi

lizentziatu eta 1996tik ilustratzailea. Ezaguna da Bernardo

zuen Geografia eta Historia eta lizentziatura Artearen

Atxagaren “Bambulo” eta “Holaxe bizi da Xola” bildumen

Historian Sevillan. Gasteizeko Unibertsitatean Dokto-

ilustratzaile moduan, baita Juan Kruz Igerabiderek ida-

rego ikasketak eginak arte erromanikoaren gainean.

tzitako Jonasen istorioen ilustratzaile moduan ere, edota

Ofizioz irakaslea, helduen irakaskuntzan aritua has-

Kirmen Uriberen “Garmendia” pertsonaiaren irudigile gisa.

mentan (AEKn, Nafarroako Gobernuaren Irakasleak

“Eta zer?” eta “Lau lagun eta erdi eta...” bildumetako hain-

Birtziklatzeko Zentroan), Euskal Hizkuntza eta Literatu-

bat liburu ere ilustratu ditu. Horrez gain, idazle- eta ilus-

rako Bigarren Hezkuntzako irakaslea, gaur egun Do-

tratzaile-lana ere egin du berak sortutako “Rita” bilduman

neztebeko Mendaur institutuan. Nafarroako Irakasleen

eta Nire aitaren botak liburuan. Oso luzea da berak ilus-

Birtziklaian aritua ikastaroak ematen, horien artean:

tratutako liburuen zerrenda. Hauek dira horietako batzuk:

ipuin-kontaketa, euskalkiak, gaurkotze gramatikala eta

Belle, Landetako sirena (Zubia, 1995); Mustloa naaaiz...

Haur eta Gazte Literaturari buruzkoak. Rutas Litera-

(SM, 1996); Bai eroa, ordenadorea (Zubia, 1997); Andretxo

rias-en Nafarroako koordinatzaile izana zenbait urtez,

bizardunaren uhartea (Giltza, 1997); Piraten historiak (Elkar-

eta azken urte hauetan bidaia berezietako gidari lane-

lanean, 1998); Midasen eraztuna (Erein, 1998); Azoreak eta

tan aritzen da. Afizioz, Haur eta Gazte literatura zalea,

baporeak (Zubia, 1998); Walter Sismoley Eliseoko zelaietan

Galtzagorri Elkarteko lehendakari eta zuzendaritza tal-

(Elkar, 2000); Durango, Durango (Elkar, 2000); Niri ez zait

deko kide izana, Behinola aldizkariaren erredakzio-ba-

futbola gustatzen, eta zer? (Elkar, 2001); Nire arreba Aixa

tzordean aritua hainbat urtez.

(Elkar, 2001); Jon Arkakusoaren abenturak (SM, 2001); Markos kantinera (Elkar, 2002); Itsasoa etxe barruan (Elkar, 2003); Garmendia eta zaldun beltza (Elkar, 2003); Ipurtargien herrian (Elkar, 2014); Giosepporen sudurra (Elkar, 2015)

64 Behinola

Behinola aldizkariaren harpidetza orria Aldizkari hau etxean jaso nahi baduzu bete ondorengo fitxa. Izen-abizenak: Helbidea: Herria: Posta kodea: e-maila: Urtean bi zenbaki etxean jasotzea: 20â&#x201A;Ź Galtzagorri Elkartea Zemoria 25, behea. 20013 Donostia. Tel.: 943 471 487 galtzagorri@galtzagorri.eus / www.galtzagorri.eus

Egin zaitez Galtzagorri Elkarteko bazkide Abantailak: - Behinolaren urteko bi zenbakiak etxean jasoko dituzu. - Deskontuak ikastaroetan. - Irakurketa Mintegian parte hartzeko aukera. - Bularretik Mintzora Buletineko baliabide literarioak eskuratzeko deskontua. - Ilustratzaileen Marraz(i)Oak topaketetan parte hartzeko lehentasuna.

Jarraian aurkezten dugun fitxa bete eta kontu korronte zenbakiarekin batera, gure helbidera bidali: Izen-abizenak: Helbidea: Herria:

Posta kodea:

Telefonoa: e-maila: Ogibiea: Lantokia: Kontu korronte zenbakia: Bazkide kuota: urtean 40â&#x201A;Ź Galtzagorri Elkartea Zemoria 25, behea. 20013 Donostia. Tel.: 943 471 487 galtzagorri@galtzagorri.eus / www.galtzagorri.eus

Compostela Saria

Pamiela

HARTZ TXIKI

HARTZ TXIKI ELSE HOLMELUND MINARIK

Ilustrazioak:

MAURICE SENDAK

www.pamiela.com Tel.: 948 326 535

Pamiela

â&#x20AC;¢

Sendak Liburutegia

Literatura, Artea, Irudimena, Sormena, Jolasak, Sentimenduak, Bizipenak, Hizkuntza, Hezkuntza, Hezkidetza, Tradizioa, Modernitatea Hori guztia o eta gehiag iren Galtzagorr Areto n Literarioeta

AURTEN PREZIO BEREZIAK!! EZ GALDU AUKERA!!

Tel.: 943 471 487 . galtzagorri@galtzagorri.eus . www.galtzagorri.eus